Είναι οι «πράσινες δουλειές» η απάντηση στον μπαμπούλα της ανεργίας;

Το 2009 αποτέλεσε ένα από τα πιο «μαύρα» οικονομικά έτη στην πρόσφατη παγκόσμια ιστορία. Ένας από τους πιο επικίνδυνους αποτόκους της μεγαλύτερης οικονομικής κρίσης των τελευταίων 70 χρόνων, είναι αναμφίβολα το γεγονός ότι αναστήθηκε το φάντασμα της ανεργίας, το οποίο οι περισσότερες δυτικές κοινωνίες θεωρούσαν ότι είχαν κλειδώσει για τα καλά στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Τα νούμερα μιλούν από μόνα τους. Στις ΗΠΑ το ποσοστό ανεργίας έχει εισέλθει ήδη σε διψήφια νούμερα και το ίδιο ισχύει και για την Γαλλία. Γερμανία και Βρετανία ακολουθούν κατά πόδας κοντά στο 8%, ενώ υπάρχουν και παραδείγματα, όπως αυτό της Ισπανίας, που είναι πραγματικά αποκαρδιωτικά (πλησιάζει το 20%!!). Στην χώρα μας τα πράγματα μπορεί να μην είναι τόσο απελπιστικά, αναμφισβήτητα όμως είναι εξόχως ανησυχητικά, καθώς οι προβλέψεις για το 2010 μιλούν με σιγουριά για διψήφια ποσοστά. Αν μάλιστα θυμηθεί κανείς το περσινό 7,5%, αντιλαμβάνεται ότι η κατάσταση μόνο ως ευοίωνη δεν μπορεί να περιγραφεί.

Παρατηρώντας τις αντιδράσεις των μεγάλων δυτικών οικονομιών, ένας από τους τρόπους με τους οποίους προσπαθούν να πολεμήσουν το αναστηθέν τέρας της ανεργίας, είναι με το να προτάσσουν ως ανάχωμα για τις χιλιάδες δουλειές που χάνονται, την δημιουργία των περιώνυμων πλέον «πράσινων» θέσεων εργασίας (“green jobs”). Συγκεκριμένα, στις ΗΠΑ ένα από τα –ως συνήθως- πολυδάπανα σχέδια του προέδρου Ομπάμα, είναι η διάθεση 150 δις δολλαρίων μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια για την δημιουργία 5 εκατομμυρίων «πράσινων δουλειών» μέσα σε μία εικοσαετία. Στην Γερμανία, μία χώρα η οποία θεωρείται πρωτοπόρος στα ενεργειακά, εκτιμάται ότι μέχρι το 2030, στον τομέα περιβαλλοντικής προστασίας, θα υπάρχουν 1,8 εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Και στην χώρα μας όμως, η νέα κυβέρνηση ακολουθώντας παραδείγματα όπως τα παραπάνω, έχει εκπονήσει αντίστοιχα σχέδια τα οποία σύμφωνα με μία πρόσφατη έρευνα της ΓΣΕΕ θα έχουν ως αποτέλεσμά τους την δημιουργία περισσότερων των 100.000 νέων θέσεων εργασίας.

Τα προαναφερθέντα νούμερα είναι εξόχως εντυπωσιακά. Μάλιστα αν αναλογιστεί κανείς και κάποια περαιτέρω στοιχεία, το όλο «πακέτο» γίνεται κάτι παραπάνω από ελκυστικό. Πρώτα απ΄όλα, αυτές οι «πράσινες δουλειές» «απλώνονται» σε ένα πολύ μεγάλο εύρος. Τελείως ενδεικτικά αναφέρονται τομείς όπως ενεργειακά έξυπνα κτίρια και κατασκευές, βιοκαύσιμα, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, υβριδικά μέσα μεταφοράς, παραγωγή πράσινων προιόντων – ο κατάλογος είναι πραγματικά ατελείωτος. Παράλληλα, οι συγκεκριμένες θέσεις εργασίας θα αφορούν πολλούς διαφορετικούς τομείς ενασχόλησης, από την παραγωγή και την οικοδόμηση, έως την έρευνα, την τεχνολογία και τις πωλήσεις.

Είναι δυνατόν όμως να είναι όλα τόσο ειδυλιακά, κι αν όντως έτσι είναι, γιατί αντίστοιχα σχέδια δεν έχουν τεθεί σε εφαρμογή μέχρι τώρα; Πολλοί αναλυτές εφιστούν την προσοχή στην ύπαρξη και μίας άλλης, όχι και τόσο λαμπερής πλευράς του νομίσματος. Το κόστος για την δημιουργία αυτών των «πράσινων» θέσεων εργασίας είναι πραγματικά δυσβάσταχτα υψηλό, ιδιαίτερα όταν διαννύουμε μία περίοδο κατά την οποία τα ελλείμματα και τα δημόσια χρέη των περισσότερων δυτικών οικονομιών έχουν χτυπήσει κόκκινο. Παράλληλα, η πλειοψηφία των συγκεκριμένων θέσεων εργασίας απευθύνεται σε ιδιαίτερα εξειδικευμένο προσωπικό, γεγονός που δημιουργεί επιπρόσθετα κόστη εκπαίδευσης και κατάρτησης, ιδιαίτερα για περιπτώσεις όπως της Ελλάδας όπου τέτοιες προσπάθειες δεν είχαν ξεκινήσει πριν την επίσκεψη της κρίσης.

Επιπρόσθετα, έρευνες οι οποίες βασίζονται κυρίως στην περίπτωση της Γερμανίας –το προαναφερθέν παγκόσμιο παράδειγμα προς μίμηση-, κάνουν ένα βήμα παραπέρα, προσθέτοντας παράπλευρα κόστη διαφόρων μορφών, τα οποία για κάποιο λόγο παραβλέπονται στην πλειοψηφία των αναλύσεων. Τελείως ενδεικτικά, ορισμένα από αυτά είναι οι απώλειες θέσεων εργασίας σε τομείς της αγοράς ανταγωνιστικούς των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η μείωση της συνολικής παραγωγικότητας της οικονομίας, η μείωση της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών εξ’αιτίας των αυξημένων τιμών του ηλεκτρικού κι όχι μόνο, η απώλεια ρευστών που θα μπορούσαν να κατευθυνθούν σε πιο επικερδείς μορφές επενδύσεων.

Τα προαναφερθέντα, σε καμία περίπτωση δεν μηδενίζουν τα πραγματικά μεγάλα οφέλη τα οποία θα μπορούσε να έχει μία τέτοια στροφή στην δημιουργία «πράσινων» θέσεων εργασίας. Κι αυτό διότι ο ρόλος τους στην αντιμετώπηση των θεμάτων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, είναι ίσως πολύ πιο σημαντικός για τις σύγχρονες κοινωνίες από ότι η λειτουργεία τους ως ανάχωμα για την αντιμετώπηση της ανεργίας. Όταν όμως ο αναλυτής εξετάζει συγκεκριμένα την περίπτωση της ανεργίας, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να καταφεύγει σε βιαστικά συμπεράσματα. Και αυτό διότι τα τελευταία ενδέχεται να απωβούν μοιραία, καθώς η μακροχρόνια «καθαρή» συμβολή των «πράσινων δουλειών» στην καταπολέμηση της ανεργίας αλλά και γενικότερα στην αναζωογόννηση των οικονομιών είναι τουλάχιστον αμφισβητίσιμη. Οι κατέχοντες θέσεις ευθύνης, οφείλουν να εξετάσσουν το θέμα από όλες τις οπτικές του γωνείες, έτσι ώστε να εξασφαλίσουν ότι οι «πράσινες δουλειές» δεν θα εξελειχθούν σε «πράσινα άλογα»...

Τα συντηρητικά ανακλαστικά και ο δρόμος προς την πολιτική ανάκαμψη

Μετά από μία μεγάλη ήττα σε εκλογική αναμέτρηση, κάθε κομματική οντότητα παρουσιάζει –εύλογα ή μη- την τάση να αντιδρά με συντηρητικά ανακλαστικά και να περιχαρακώνεται στο πολιτικό της καβούκι. Το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό ενισχύεται όταν το κόμμα προέρχεται από το ευρύτερο φάσμα της κεντροδεξιάς, η οποία παραδοσιακά εμπεριέχει μεγαλύτερη ποσόστωση στελεχών με συντηρητικές καταβολές. Πόσο μάλλον όταν το κόμμα αυτό είναι η καθ’ημάς εκπρόσωπος της κεντροδεξιάς, η ΝΔ, και προέρχεται από μία από τις συντριπτικότερες ήττες της σύγχρονης ιστορίας της.

Έχοντας ως κόμμα εξ’αρχής και ελέω της εκλογής νέου ηγέτη, εισέλθει σε μία διαδικασία εσωστρέφειας, πολλοί τις τελευταίες μέρες δεν διστάζουν να κάνουν κι ένα βήμα παραπέρα. Υποστηρίζουν ότι το σχέδιο που πρέπει να ακολουθήσει η ΝΔ και το οποίο θα την οδηγήσει στην ανάκαμψη, είναι η προσύλωση στην παραδοσιακή δεξιά της πτέρυγα και η γενικότερη ενδυνάμωση αυτής με διαφόρων ειδών πολιτικά ανοίγματα – ακόμα και προς το κόμμα του ΛΑΟΣ. Κι ενώ οι υποστηρικτές αυτής της επιλογής διατείνονται ότι μόνον κατά αυτόν τον τρόπο θα μπορέσει να βρει πάλι τον βηματισμό της η παράταξη, τουναντίον είναι βέβαιο ότι το συγκεκριμένο μονοπάτι θα οδηγήσει στην περιχαράκωση της και στην περαιτέρω συρρίκνωση της επιρροής της.

Σε παγκόσμια κλίμακα και στην συγκεκριμένη χρονική συγκυρία, ανεξάρτητα από την πολιτική ταυτότητα του κόμματος που κυβερνά, για το κόμμα της μείζονος αντιπολίτευσης ισχύουν δύο τινά, όσον αφορά την αντίδρασή του και την στρατηγική που ακολουθεί. Όπου επιλέγεται στροφή προς άκρο του πολιτικού συστήματος –είτε αριστερό είτε δεξιό-, η αποτυχία είναι παταγώδης. Τρανταχτά παραδείγματα αποτελούν τα υπό διάλυση σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της Γαλλίας και της Ιταλίας, αλλά και οι βρετανοί Torries πριν την εκλογή του Cameron στην αρχηγία, οι οποίοι προσκολλημένοι στις υπερσυντηρητικές εμμονές τους, δεν είδαν ούτε καν δείγμα ανάκαμψης και πρόσφεραν στους Εργατικούς δεκατρία χρόνια διακυβέρνησης. Στον αντίποδα, όταν επιλέγετε άνοιγμα στην κοινωνία με εξωστρακισμό του λαικισμού και πρυτάνευση επιλογών μετριοπάθειας και realpolitik, τα αποτελέσματα είναι εξόχως ενθαρρυντικά. Παράδειγμα εδώ αποτελούν οι υπό τον Cameron Tories, οι οποίοι μεταμορφωμένοι σε ένα σύγχρονο κεντρδεξιό κόμμα προελαύνουν, αλλά και οι αμερικανοί ρεπουμπλικάνοι, οι οποίοι στηρίζοντας στις πρόσφατες τοπικές εκλογές μετριοπαθείς (moderates) υποψηφιότητες αντί για νεοσυντηρητικές, επέτυχαν εντυπωσιακά και για πολλούς αναπάντεχα θετικά αποτελέσματα.

Το ότι ένα κυβερνών κόμμα ηττάται –έστω και συντρηπτικά- σε μία εκλογική αναμέτρηση, δεν δικαιλογεί το πρώτο του βήμα στην επόμενη μέρα να είναι το να σβήσει με μονοκοντηλιά όλα τα παρελθόντα επιτεύγματα και να οδεύσει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Ο Καραμανλής μπορεί να απέτυχε να προσδώσει στην ΝΔ πολιτική κατεύθυνση και ιδεολογία, αφήνει όμως ως μεγάλη παρακαταθήκη του το γεγονός ότι δημιούργησε ένα κόμμα που απευθυνόταν σε όλο το φάσμα της ελληνικής κοινωνίας κι όχι σε ένα συγκεκριμένο κομμάτι αυτής. Αυτό το αναντίρρητο επίτευγμα, η ΝΔ δεν έχει την πολυτέλεια να το απεμπολήσει. Δεν έχει το παραμικρό περιθώριο περιχαράκωσης στο δεξιό κομμάτι του πολιτικού φάσματος. Η επιστροφή, σε ιδεολογικό, στρατηγικό αλλά και τακτικό επίπεδο, της παράταξης σε επιλογές μίας παλαιάς κοπής δεξιάς, με έκδηλα φοβικά, αναχρονιστικά και υπερσυντηρητικά χαρακτηριστικά, αποτελεί βέβαιο δρόμο προς την πολιτική αλλά και –κρισιμότερα- την κοινωνική της συρρίκνωση. Μην λησμονούμε άλλωστε το όχι και τόσο μακρυνό παράδειγμα της προεδρίας Έβερτ, που «κατόρθωσε» να οδηγήσει το κόμμα από τον εκλογικό πυθμένα του ’93 στην άβυσσο του ’96.

Η ΝΔ, ανεξαρτήτως προσώπων, εφ’όσον θέλει να λογίζεται ως πολυσυλλεκτικό κόμμα εξουσίας, οφείλει να συνεχίσει με αποφασιστηκότητα κι ακόμα πιο εντατικό ρυθμό το άνοιγμα σε όλα τα φάσματα της κοινωνίας που ξεκίνησε επί Καραμανλή, μόνο που αυτήν την φορά πρέπει να το κάνει διαθέτοντας συγκεκριμένη πολιτική κατεύθυνση η οποία να μετουσιώνεται σε διαμορφωμένη εκσυγχρονιστική πλατφόρμα διακυβέρνησης. Αντιθέτως, εάν επιλέξει την στροφή προς το πολιτικό άκρο, θα έχει μοιραία, για την ίδια αλλά και για τον τόπο, ακολουθήσει -όπως θα έλεγε κι ο Χάγιεκ- τον «δρόμο προς την δουλεία»...

Ο σύγχρονος φιλελευθερισμός ως επιλογή ιδεολογικής κατεύθυνσης της κεντροδεξιάς παράταξης

Μετά το από κάθε άποψη συντριπτικό αποτέλεσμα της 4ης Οκτωβρίου και ευρισκόμενοι πλέον στην τελική ευθεία για το έκτακτο συνέδρειο της ΝΔ, η θεματολογία που απασχολεί κατά κόρον τα μέσα ενημέρωσης, περιστρέφεται γύρω από τα πρόσωπα-πρωταγωνιστές της επικείμενης αναμέτρησης – στοιχείο αναμενόμενο μεν, απογοητευτικό δε. Αναμενόμενο διότι η πολιτική συζήτηση και το αντίστοιχο ενδιαφέρον στον τόπο μας υπήρξαν ανέκαθεν αμιγώς προσωποκεντρικά. Απογοητευτικό καθώς, ενώ η σημασία των προσώπων είναι αναντίρρητη, η επιμονή αποκλειστικά σε αυτά έχει ως αποτέλεσμα το να αγνοούνται άλλα, εξ’ίσου σημαντικά κομμάτια της πολιτικής, όπως οι ιδέες, το όραμα και το σχέδιο υλοποίησής τους.

Σε πρόσφατη ανάλυση, είχε γίνει αναφορά στο αδιαμφησβήτητο γεγονός της υφιστάμενης αποιδεολογικοποίησης της κεντροδεξιάς παράταξης, κατά την 12ετή θητεία του Κώστα Καραμανλή στην ηγεσία της. Το βέβαιο είναι ότι πλέον, έχει σημάνει η ώρα για αλλαγή πλεύσης - για την επιστροφή της ΝΔ στην ουσία, στο μεδούλι της πολιτικής, το οποίο δεν είναι άλλο παρά η ιδεολογία. Ρίχνοντας μια ματιά στην ευρωπαική μας γειτονιά, πατρατηρούμε ότι στην συντριπτική πλειοψηφία των χωρών, έχουν αναλάβει την διακυβέρνηση, κόμματα του ευρύτερου κεντροδεξιού χώρου, τα οποία ενώ βέβαια διακρίνονται από διάφορες ιδιαιτερότητες, συνδέονται με έναν κοινό ιστό – αυτόν του σύγχρονου φιλελευθερισμού, απαγκιστρωμένου από τις όποιες αγκιλώσεις προκάλεσαν ζημία κατά το πρόσφατο παρελθόν και ταυτόχρονα εμπλουτισμένου με φρέσκα στοιχεία που τον καθιστούν εγγύηση ιδεολογικής πλατφόρμας, ικάνης να κάνει την διαφορά σε κάθε σύγχρονη δυτική δημοκρατία.

Αντιθέτως με τα όσα είναι ευρέως διαδεδομένα στην χώρα μας, ο σύγχρονος φιλελευθερισμός δεν εξαντλεί την φαρέτρα του σε έναν στείρο και δογματικό οικονομισμό, αλλά επεκτείνεται σε θεματικά πεδία πολύ ευρύτερα αυτού. Βασικό πυρήνα όλων αυτών αποτελεί η ακλόνητη πίστη στην πρωτοκαθεδρία της έννοιας της ελευθερίας σε οποιαδήποτε πολιτική πράξη. Κατά αυτήν την λογική, σε ένα τέτοιο μοντέλο διακυβέρνησης, ενισχύονται συνειδητά η ελεύθερη επιλογή κι η ατομική πρωτοβουλία σε όλες τις εκφάνσεις του κοινωνικού βίου, προστατεύονται από κάθε είδους προσπάθεια επιβολής και ταυτόχρονα αυξάνονται οι διαθέσιμες επιλογές των πολιτών όσον αφορά τον πολιτικό, οικονομικό και τον ευρύτερα κοινωνικό τους βίο. Παράλληλα, προστατεύονται και ενδυναμόνονται τα κάθε είδους ατομικά δικαιώματα και γίνεται προσπάθεια εμπέδωσης αυτής της νοοτροπίας στην εθνική κουλτούρα – όσο επώδυνο και χρονοβόρο κι αν είναι αυτό.

Πάντα ακολουθώντας την ίδια λογική, βασικότατη επιλογή αποτελεί η απαγκίστρωση από την κραταιά λογική θεοποίησης του κράτους, της μεγαλύτερης γάγγραινας που κατατρώει τα θεμέλια της κοινωνίας και της δημοκρατίας μας. Η δραστική μείωση της κατασπατάλισης των διαφόρων ειδών πόρων –ανθρώπινων και υλικών- , η περικοπή των πολλών άχρηστων λειτουργιών και υπηρεσιών και η αποτελεσματική αναδιάρθρωση των αναγκαίων εξ’αυτών, καθώς και η εξάλειψη φαινομένων διαφθοράς, είναι χαρακτηριστικά τα οποία αποτελούν αναγκαίες συνθήκες για την απαρχή μίας πορείας η οποία θα έχει ως στόχο της την μεταμόρφωση του ρόλου του κράτους στην κοινωνία μας, από ένα αδυφάγο τέρας σε αρωγό προόδου, εκσυγχρονισμού κι ανάπτυξης.

Ταυτόχρονα, η συγκεκριμένη πλατφόρμα διακυβέρνησης διακρίνεται από εμπιστοσύνη στις δημιουργικές δυναμεις της ελεύθερης αγοράς και του υγειούς ανταγωνισμού, στοιχείο το οποίο ουδέποτε είχε ουσιαστική παρουσία στην χώρα μας. Αντιθέτως, η τελευταία αποτελεί ένα από τα τελευταία βασίλεια των καρτέλς, των κάθε είδους πανίσχυρων και βολεμένων μειοψηφιών και των συνεχών «άτσαλων» κρατικών παρεμβάσεων στην οικονομία. Παράλληλα, με την προώθηση της κουλτούρας του εθελοντισμού και την έμπρακτη ενίσχυση της αποκέντρωσης εξουσιών προς τις τοπικές κοινωνίες, δίδεται νέα πνοή στο ενδιαφέρον και την συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, με μακροπρόθεσμο στόχο την δημιουργία μίας πραγματικά ανοιχτής κοινωνίας, αυτής που τόσο γλαφυρά περιέγραφε στα πονήματά του ο Karl Popper.

Επιπρόσθετα, ιδιαίτερη βαρύτητα πρέπει να δωθεί και στην πτυχή εκείνη του σύγχρονου φιλελευθερισμού, η οποία έχει να κάνει με την κοινωνική αλληλεγγύη και δικαιοσύνη. Μία ευρύτατα διαδεδομένη παραννόηση, ιδιαίτερα στην χώρα μας, αποτελεί το μύθευμα ότι ο φιλελευθερισμός στερείται κοινωνικού προσώπου, πράγμα απολύτως στρεβλό και προσβλητικό προς εκείνους τους στοχαστές που έχουν αφιερώσει μεγάλο κομμάτι του έργου τους σε αυτό (βλέπε John Rawls, Amartya Sen, κλπ.). Ενώ σε καμία περίπτωση δεν επιχειρούνται λαικίστικες επιλογές εξισωτισμού (egalitarianism), δίνεται μεγάλη έμφαση στις παρεμβάσεις υπέρ των λιγότερο ευνοημένων πολιτών, πάντα με απόλυτο σεβασμό στις ατομικές ελευθερίες. Απώτερος στόχος και ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση της πολιτικής θεωρίας και πρακτικής – η συμφιλίωση της ανάπτυξης με την αλληλεγγύη.

Καταλήγοντας, αποτελεί γεγονός ότι ένα από τα κεντρικά αίτια που προκάλεσαν την φυγή μίας τόσο μεγάλης μάζας ψηφοφόρων από την ΝΔ –κεντρώων και μετριοπαθών κατά βάση-, είναι το ότι στην μεγάλη τους πλειοψηφία, είχαν ως συνεκτικό τους δεσμό με την παράταξη, τον προικισμένο αρχηγό της και τίποτα παραπάνω. Αν θέλει η ΝΔ, ως δεύτερος πόλος του δικομματικού μας συστήματος, να επαναδιεκδικήσει υπό καλύτερους όρους έναν μονιμότερου χαρακτήρα δεσμό με τους συγκεκριμένους ψηφοφόρους, οφείλει την επόμενη φορά που θα απευθυνθεί σε αυτούς, να το κάνει κατέχοντας ένα ξεκάθαρο όραμα και μία συγκεκριμένη πολιτική κατεύθυνση την οποία και θα ακολουθήσει κατά την διακυβέρνησή της. Επικοινωνώντας με σαφή τρόπο και χωρίς επικοινωνιακές σοφιστίες την πλατφόρμα του σύγχρονου φιλελευθερισμού, θα έχει προσφέρει μέγιστη υπηρεσία όχι μόνο με βάση το στενό κομματικό της συμφέρον, αλλά και με βάση το ευρύτερο εθνικό, καθώς θα μπορέσει να δημιουργήσει τις προυποθέσεις για μία διακυβέρνηση η οποία δεν θα αρκεστεί σε μικροεπεμβάσεις και πολιτικά τσιρότα που σε καμία περίπτωση δεν είναι δυνατόν να επουλώσουν τις βαθιές πληγές της κοινωνίας και της δημοκρατίας μας, αλλά θα χαράξει μία καινή πορεία πραγματικού εκσυγχρονισμού, αλλάζοντας εφ’άπαξ την μοίρα αυτού του τόπου.

Από την εικόνα στην ουσία κι από την επικοινωνία στην πράξη

Βρισκόμαστε ακόμα στα μεθεόρτια μίας εκλογικής αναμέτρησης, η οποία απεδείχθει εξόχως ενδιαφέρουσα και η οποία επιφύλασσε ως κερασάκι στην τούρτα μίας ιδιαίτερα πολιτισμένης (για τα δεδομένα μας) κι αρκετά ενδιαφέρουσας προεκλογικής περιόδου, μία ηχηρή έκπληξη. Η έκπληξη προφανώς και δεν έγκειται στον νικητή των εκλογών, αλλά στο μέγεθος της διαφοράς των δύο κομμάτων εξουσίας, το οποίο όντας σε ιστορικά νούμερα, δρομολόγησε τις γνωστές άμεσες και προβλεπόμενες εξελίξεις στο στρατόπεδο της κεντροδεξιάς παράταξης – παραίτηση Καραμανλή και συνέδριο για εκλογή νέου αρχηγού.

Ήταν βέβαιο, ότι μετά από τέτοιο αποτέλεσμα, ο Κώστας Καραμανλής θα προχωρούσε –με γενναιότητα ομολογουμένως- σε αυτήν την κίνηση. Διότι μπορεί να του καταλογίζονται πολλά, αλλά κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί την αξιοπρέπεια του ανδρός και το γεγονός ότι ποτέ του δεν υπήρξε καρεκλοκένταυρος. Πράγματι, τα λάθη που διέπραξε κατά την σχεδόν 6ετή του θητεία στον πρωθυπουργικό θώκο και την αντίστοιχη 12ετή του σαν αρχηγός της ΝΔ, ήταν ουκ ολίγα. Η αδυναμία του στην επιλογή των κατάλληλων προσώπων για την ηγετική ομάδα που τον περιστοίχιζε απεδείχθει μοιραία, όπως ολέθριο απεδείχθει και το γεγονός ότι επέλεξε να κατέβει στην μάχη του 2004 με την σημαία της ηθικολογίας – λες κι η τελευταία είναι προνόμιο συγκεκριμένων πολιτικών φορέων. Ακόμα κι η στιβαρότητα την οποία επεδείκνυε τον πρώτο καιρό ως αρχηγός της ΝΔ, δεν μετατράπηκε σε ισχυρή πολιτική βούληση για ευρίες τομές κατά την διάρκεια της πρωθυπουργίας – αίφνης, εχάθει πίσω από το σιδηρούν παραπέτασμα του πολιτικού κόστους.

Κανείς δεν έχει πρόθεση τέτοιες ώρες να παίξει τον ρόλο του μετά Χριστόν προφήτη –άλλωστε κανείς δεν λησμονεί, ότι με αυτά τα λάθη και τις αδυναμίες, οδήγησε μία παράταξη σε αλεπάλληλες εκλογικές επιτυχίες, κάτι που μονάχα ο ιδρυτής της είχε πετύχει, κι αυτός υπό εκ διαμέτρου διαφορετικές συνθήκες. Επί του παρόντος όμως, στόχος δεν αποτελεί η αξιολόγηση της πολιτικής σταδιοδρομίας του Κώστα Καραμανλή, αλλά η ψηλάφιση των αιτιών που οδήγησαν σε αυτό το αποτέλεσμα-σοκ και κυρίως η αναζήτηση μίας προοπτικής διεξόδου για την ΝΔ.

Προσεγγίζοντας με όσο το δυνατόν πιο χειρουργικό τρόπο το όλο θέμα, πεποίθηση του γράφοντος αποτελεί το γεγονός ότι η 12ετής αυτή περίοδος Καραμανλή αποτελεί την μεγάλη χαμένη ευκαιρία της κεντροδεξιάς παράταξης. Κι εξηγούμαι πάραυτα. Από την πρώτη στιγμή που ο Κώστας Καραμανλής πήρε το τιμόνι της ΝΔ, κι ύστερα κι από κάποιες πρώτες επιδείξεις εσωκομματικής πυγμής (πχ. διαγραφή Σουφλιά), υπήρξε απόλυτος κι αδιαμφησβήτητος κυρίαρχος του σκηνικού. Αυτήν του την αναντίρρητη κυριαρχία, δεν την εκμεταλλεύτηκε έτσι ώστε να εκσυγχρονίσει το κόμμα –τόσο όσον αφορά την στελέχωση όσο και την νοοτροπία- και να του προσδώσει μία σαφέστατη μεταρρυθμιστική ταυτότητα. Αν το έπραττε, θα ήταν έτοιμος να κυβερνήσει με το πολιτικό σθένος που διαφήμιζε και να αφήσει παρακαταθήκη μια πραγματικά ιστορική διακυβέρνηση η οποία θα είχε επιτύχει –σπάζοντας αυγά- να μεταμορφώσει την ελληνική κοινωνία στους κρισιμότερους τομείς που νοσεί .

Όλα αυτά δυστυχώς παρέμειναν προγραμματικές δηλώσεις. Και παρέμειναν τέτοιες, γιατί σε καμία περίπτωση το κόμμα δεν ήταν προετοιμασμένο για μία μεταρρυθμιστική διακυβέρνηση με σαφείς πολιτικούς προσανατολισμούς. Αντιθέτως, το ενδιαφέρον επικεντρώθηκε στην ΕΙΚΟΝΑ και μόνον σε αυτήν. Οδηγηθήκαμε έτσι σε φαινόμενα επικοινωνιολαγνείας, απότοκος των οποίων ήταν το ευφυολόγημα του «μεσαίου χώρου», προτασσόμενου από διαφόρους επικοινωνιακούς γκουρού, ως το πολιτικοιδεολογικό πεδίο δράσης της παράταξης. Αυτός ο χιλιοτραγουδισμένος «μεσαίος χώρος», δεν αποτελεί τίποτε παραπάνω από ένα πολιτικάντικο τέχνασμα, απόλυτα προσδεμένο στην ευρύτερη λογική της υποταγής στην επικοινωνία – μία απέλπιδα προσπάθεια να γίνουμε αρεστοί σε όλους. Κατά αυτό τον τρόπο, η κυβέρνηση Καραμανλή παρέμεινε όμηρος του μπαμπούλα του πολιτικού κόστους, με αποτέλεσμα να κάνει λίγα σε σχέση με όσα είχε πει, και πολύ χειρότερα, λίγα σε σχέση με όσα μπορούσε.

Είναι σαφές, ότι κάπου στην πορεία προς την εξουσία, χάθηκε –ή καλύτερα λησμονήθηκε- η ΟΥΣΙΑ. Γιατί η ουσία της πολιτικής δεν είναι σε καμία περίπτωση η επικοινωνία. Αυτή αποτελεί το μέσο προβολής της ουσίας, η οποία είναι οι ιδέες, η ιδεολογία, τα ιδανικά που μετουσιώνονται σε ΠΡΑΞΗ. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, το σημαντικότερο και κρισιμότερο σημείο για την πορεία της ΝΔ μετά την μεγάλη αυτή ήττα, δεν είναι σε καμία περίπτωση τα πρόσωπα. Αυτά, σε ένα κόμμα εξουσίας έρχονται και παρέρχονται και δεν είναι αυτά το οποία καθορίζουν την πορεία του, αλλά αντιθέτως, προσαρμόζονται στην πορεία και στην κατεύθυνση που έχει επιλέξει η εκάστοτε παράταξη. Τα κόμματα εξουσίας οφείλουν να μην είναι προσωποκεντρικά, αλλά να καθορίζονται από την ιδεολογία τους, τις αρχές και την πολιτική τους κατεύθυνση.

Η ΝΔ αυτό το χαρακτηριστικό, κατά την περίοδο Καραμανλή τουλάχιστον, το απώλεσε, επαφιώμενη και στην προσωπική ικανότητα του αρχηγού της. Στην πορεία προς την επανάκτησή του, δεν έχει παρά να στρέψει την ματιά της στα σύγχρονα ευρωπαικά κεντροδεξιά κόμματα που πραγματικά προελαύνουν, έχοντας εκ των προτέρων υποστεί μεγάλες έως κοσμογονικές αλλάγες στις δομές, τον χαρακτήρα και την κατεύθυνσή τους, παρουσιάζοντας έτσι ένα φρέσκο και δυναμικό πρόσωπο για την ευρωπαική κεντροδεξιά. Ο Ντέιβιντ Κάμερον έχει μεταλλάξει τους βρετανούς συντηρητικούς σε ένα κόμμα με μία από τις πιο –ουσιαστικά- προοδευτικές ατζέντες στον κόσμο – με πολιτικές αποκέντρωσης εξουσιών, περιβαλλοντικής ευαισθησίας, αναμόρφωσης του εκπαιδευτικού συστήματος και τολμηρής μεταρρυθμιστικής οικονομικής ατζέντας. Ο Σαρκοζύ, όντας απόλυτος άρχων του παιχνιδιού στην Γαλλία, προχωρά με γοργούς ρυθμούς τον εξυγχρονισμό των συντηρητικών δομών του κράτους, αξιοποιώντας σε καίριες θέσεις αξιόλογα στλέχη των υπό διάλυση Σοσιαλιστών. Όσο για την προσφάτως εκλεχθείσα κιτρινόμαυρη συμμαχία –χριστιανοδημοκράτες με φιλελεύθερους- της Γερμανίας, απελευθερώνει την Μέρκελ η οποία θα προχωρήσει με γοργότερους ρυθμούς την μεταρρυθμιστική της ατζέντα, έχοντας ήδη κι αυτή αναμορφώσει το αραχνιασμένο κόμμα της σε ένα ολοζώντανο φορέα εκσυγχρονισμού.

Εν κατακλείδι, κάθε μεγάλη ήττα, αποτελεί και μία ιστορική ευκαιρία. Η ΝΔ, η μεγάλη κεντροδεξιά παράταξη της χώρας μας, οφείλει να αξιοποιήσει αυτήν την ευκαρία ακολουθώντας μία διαδικασία ενδοσκόπησης, η οποία θα καθορίσει το πολιτικό στίγμα και την κατεύθυνση που θα ακολουθηθεί με απώτερο σκοπό την ανανέωση του κόμματος ως μηχανισμού αλλά κι ως φορέα ιδεολογίας. Μόνο ακολουθώντας αυτόν τον δρόμο και μαθαίνοντας από τα πρόσφατα λάθη, θα μπορέσει να αρθρώσει ξανά μεστό πολιτικό λόγο, τέτοιον ώστε να εμπνεύσει και να δημιουργήσει τις προυποθέσεις όχι απλά επανόδου στην εξουσία, αλλά μίας διακυβέρνησης ιστορικής για τον τόπο. Οφείλει να αφήσει στην λήθη του παρελθόντος την προσήλωση στην εικόνα και την επικοινωνία και να περάσει στην ουσία και την πράξη –σε αυτήν καθ’εαυτή την πολιτική.

Η επιτακτική ανάγκη και η ιστορική απόφαση...

Τις τελευταίες ημέρες έχουμε γίνει όλοι δέκτες μίας ακατάσχετης και επίμονης εκλογολογίας. Το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό αποτελούσε ανέκαθεν ίδιον της ελληνικής πολιτικής πραγματικότητας, αλλά είναι γεγονός ότι το κακό πλέον έχει παραγίνει. Ουκ ολίγοι παρατηρητές μάλιστα, φτάνουν στο σημείο να προδικάζουν και την απόφαση του κυρίου Καραμανλή, παρουσιάζοντας «έγκυρες» πήγες με βάση τις οποίες, τις επόμενες κιόλας μέρες ο πρωθυπουργός θα προχωρήσει στην προκήρυξη πρόωρων εκλογών μέσα στον Οκτώβρη.

Μέσα σε αυτό το βαθιά νοσηρό πολιτικό κλίμα, ο πρωθυπουργός αντιπαρατάσσει μέχρι στιγμής μία σχεδόν πρωτοφανή αποστασιοποίηση που εκπλήσσει τους πάντες. Όταν το 2007 έβγαινε θριαμβευτής από μία σκληρότατη εκλογική αναμέτρηση, ούτε ο πιο ευφάνταστος αναλυτής δεν δύνατο να προβλέψει ότι μόλις δύο χρόνια μετά, τα πράγματα θα είχαν οδηγηθεί σε αυτό το τέλμα. Οι αιτίες είναι πολυάριθμες και δεν είναι σκοπός του παρόντος κειμένου να τις αναλύσει. Αντίθετα, οφείλουμε όλοι –του πρωθυπουργού προεξάρχοντος- να αναλογιστούμε πιο είναι σε αυτήν την δύσκολη ομολογουμένως καμπή, το συμφέρον της χώρας.

Σε αυτήν ακριβώς την γεμάτη προκλήσεις διεθνή συγκυρία, η χώρα έχει επιτακτική ανάγκη από ισχυρή και μεταρρυθμιστική διακυβέρνηση, η οποία θα προωθήσει με ταχείς ρυθμούς κι ατσάλινη αποφασιστηκότητα τις χρόνια τώρα απαραίτητες αλλάγες σε νευραλγικούς τομείς, όπως η οικονομία, η δημόσια διοίκηση και η παιδεία μεταξύ άλλων. Εν μέσω της μεγαλύτερης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης των τελευταίων 70 χρόνων, η χώρα πραγματικά δεν έχει τις αντοχές να συρθεί σε μία οικονομικά, αλλά και συναισθηματικά, πολυδάπανη προεκλογική εκστρατεία.

Είναι γεγονός ότι ο μέσος Έλληνας πολίτης, πανταχόθεν βαλλόμενος και πιεσμένος ων, ψάχνει απεγνωσμένα να βρει ένα στήριγμα –ένα φως στο τούνελ της σκληρής καθημερινότητάς του. Και τι αντικρίζει; Μία πελαγομένη κι ευθυνόφοβη κυβέρνηση και μία ανευθύνως κραυγάζουσα αντιπολίτευση, αδυμονούσα για ένα και μοναδικό πράγμα: την επιστροφή της στην χρυσοφόρα εξουσία, μετα από διάλλειμμα λίγων ετών. Αναμφίβολα, δεν είναι θέαμα αυτό για τον πολίτη της χιλιοτραγουδισμένης ελληνικής δημοκρατίας μας.

Μία μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών είχε εμπιστευθεί τον Κώστα Καραμανλή για να οδηγήσει τον τόπο σε ένα νέο ξεκίνημα, αποστασιωποιημένο από το πρόσφατο παρελθόν που τόσο πληγώνει. Αυτό το ξεκίνημα –με κάποιες λαμπερές εξαιρέσεις- δεν έγινε ποτέ. Απολύτως λογικό επακόλουθο, είναι η απογοήτευση που έχει καταλάβει όλους αυτούς τους συμπολίτες μας. Ταυτόχρονα όμως, οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι, δεν ξεχνούν τα «κατορθώματα» των αλλαλαζόντων αντιπολιτευομένων που χαιρέκακα κι αλαζονικά απαιτούν το παραδοσιακό «εδώ και τώρα εκλογές». Η απόφαση για άμεση προσφυγή στις κάλπες θα αποτελέσει μία ιστορικά ανεύθυνη και ξεκάθαρα ηττοπαθή επιλογή, η οποία θα βυθίσει αυτόν τον κόσμο σε μεγαλύτερη απογοήτευση και τους μόνους τους οποίους θα εξυπηρετήσει θα είναι ορισμένους κυρίους της αντιπολίτευσης οι οποίοι διαχρονικά θεωρούν το υπουργεύειν ως κληρονομικό τους δικαίωμα.

Ρίχνοντας την ματιά μας για λίγο στην Γηραιά Αλβιώνα, βλέπουμε τους επί 12ετία κυβερνώντες Εργατικούς, με τον Γκόρντον Μπράουν στο τιμόνι τους, να βρίσκονται στην δυσχερέστερη θέση που μπορεί να βρεθεί ένα κυβερών κόμμα –οι δημοσκοπήσεις τους φέρνουν περί τις 20 μονάδες πίσω!! Αναμφίβολα όμως, κι ενώ μπορεί κανείς να χρεώσει στον Μπράουν τα μύρια όσα –και σε αρκετά να έχει και δίκιο-, δεν μπορεί να μην του αναγνωρίσει το γεγονός ότι δρώντας ως πραγματικός πατριώτης, κλείνει τα αυτιά στον πολύβουο περίγυρο και με στιβαρό χέρι οδηγεί την Αγγλία στην έξοδο από την κρίση με θεαματικά αποτελέσματα –το παραδέχονται άλλωστε οικονομολόγοι διαφόρων οικονομικών σχολών.

Κάτι αντίστοιχο οφείλει να κάνει κι ο Κώστας Καραμανλής, ευρισκόμενος προ της κρισιμότερης και ιστορικότερης απόφασης της θητείας του. Ένας πραγματικός ηγέτης, όπως έχει αποδείξει πολλές φορές στο παρελθόν ότι είναι ο τελευταίος, δεν φυγομαχεί, παραδίδοντας ουσιαστικά τα κλειδιά στους επί δεκαετίες αποδεδειγμένα «λίγους». Έστω και την ύστατη στιγμή, αλλάζει πλώρη και παλεύει εν μέσω τρικυμίας για το καλό του τόπου του. Κι αναμφίβολα, και να μην του το αναγνωρίσουν άμεσα/εκλογικά οι συμπολίτες του, θα του το αναγνωρίσει η ιστορική αλήθεια καταγράφοντας την προσφορά του σε αυτήν την κρισιμότατη καμπή.

Πέθανε άραγε ο καπιταλισμός; - Παραφράζοντας τον Churchill...

Ακόμα κι αυτήν την στιγμή, θα υπάρχει κάποιος οικονομικός σχολιαστής εκεί έξω που θα γράφει μια βαρυσήμαντη ανάλυση για το περιβόητο «τέλος του καπιταλισμού». Αναμφισβήτητα, τους τελευταίους 15 μήνες –από τότε δηλαδή που έσκασε η πρώτη βόμβα μεγατόνων με τα μαντάτα για την επενδυτική τράπεζα Bear Sterns- είναι αναρίθμητες οι φωνές, ειδικών και μη, που σπεύδουν, άλλοι ως πανηγυρίζοντες ρεμβασιστές κι άλλοι ως απλοί μάντεις των καιρών, να ενταφιάσουν το καπιταλιστικό σύστημα. Μάλιστα ορισμένοι, όπως ο νομπελίστας Joseph Stiglitz, προχωρούν κι ένα βήμα παραπέρα, τονίζοντας ότι εξ’αιτίας της κρίσης δεν έχασε την αξιοπιστία του μόνο το καπιταλιστικό σύστημα, αλλά κι η γενέτειρα χώρα του, οι Η.Π.Α.!!

Είναι αλήθεια πως δεν είναι η πρώτη φορά που αναγγέλεται με τυμπανοκρουσίες το τέλος του καπιταλιστικού μοντέλου ανάπτυξης. Παρόμοιοι «επιτάφιοι ύμνοι» έχουν ψαλλεί σε ουκ ολίγες παλαιότερες περιπτώσεις κρίσεων, όπως το χρηματιστηριακό κραχ του 1987 κι η ασιατική κρίση στα τέλη των 90ς. Και παρ’ολο που μπορεί πολλοί να αντιτείνουν οτί η σημερινή κρίση είναι πολλαπλάσιας επικινδυνότητας, αξίζει να αναρωτηθεί κανείς, πώς είναι δυνατόν να λησμονούνται τα τεράστια άλματα προόδου των παγκόσμιων κοινωνιών, ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες. Με την εφαρμογή ποίου δηλαδή οικονομικού συστήματος επετεύχθει η πρωτοφανής ανάπτυξη χωρών όπως η Κίνα, η Ινδία κι η Βραζιλία, καθώς κι η επιτυχημένη έξοδος των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης από το κομμουνιστικό έρεβος; Υπό την παντοκρατορία ποίου οικονομικού μοντέλου εξήλθαν από τα όρια της φτώχειας 400 εκ. άνθρωποι μόνο στην Ασία κι η άνοδος του μέσου παγκοσμίου εισοδήματος την τελευταία πενταετία ήταν η μεγαλύτερη όλων των εποχών ξεπερνώντας το 3%;

Γεγονός αποτελεί οτι αν κάποιος ξεπεράσει τις οποιεσδήποτε ιδεολογικές αγκιλώσεις, θα οδηγηθεί στο συμπέρασμα ότι τα αίτια της οικονομικής κρίσης είναι αρκετά, είναι πολύπλοκα, αλλά δεν έχουν να κάνουν με το καπιταλιστικό σύστημα αυτό καθ’αυτό. Πρώτιστα, η κρίση δεν έχει να κάνει με το οικονομικό σύστημα, αλλά με το χρηματοπιστωτικό. Όπως έχει παρατηρηθεί και σε παρελθούσες περιπτώσεις, σε καιρούς ευφορίας, υψηλής ανάπτυξης και τεχνολογικών καινοτομιών, το σύστημα σταδιακά οδηγείται σε φαινόμενα εύκολου χρήματος κι ακόμα πιο εύκολων πιστώσεων. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, τα μοιραία λάθη ήταν οτί, από την μία η υπερβολική επανάπαυση των υπευθύνων (βλ. τον επί 15ετίας πρόεδρο της FΕD, Alan Greenspan) κι η επιμονή στην χαλαρή νομισματική πολιτική (χαμηλό βασικό επιτόκιο), και από την άλλη η άγνοια πολλών παικτών του συστήματος για τις πραγματικές «δυνατότητες» των ρηξικέλευθων χρηματοοικονομικών εργαλείων τους (κάτι που ο David Brooks των NY Times χαρακτήρισε ως «ηλιθιότητα»), οδήγησαν στην υπερβολική μεγένθυση της δημιουργηθείσας φούσκας, με άμεσο αποτέλεσμα την γιγάντωση των συνεπειών από το αναπόφευκτο σκάσιμό της.

Αναμφίβολα, μεγάλο είναι και το μερίδιο της κυβερνητικής ευθύνης. Χαρακτηριστικά, στην περίπτωση των Η.Π.Α., η ρίζα του προβλήματος υπήρξε η φούσκα στην αγορά ακινήτων. Και σε αυτήν την περίπτωση, είναι αναντίρρητο το γεγονός ότι η προώθηση των υπερβολικά εύκολων στεγαστικών δανείων με προγράμματα του στυλ «ίσες ευκαιρίες στην στέγαση για όλους», υπήρξε βασική πρωτεραιότητα τόσο της κυβέρνησης Clinton όσο και αυτής του Bush. Κι οι δύο με στόχο προφανή μικροκομματικά οφέλη, ωθούσαν τις ελεγχόμενες από το Κογκρέσο Fannie Mae και Freddie Mac σε ανεξέλεγκτες δανειοδοτήσεις χωρίς ουσιαστικά αντικρύσματα. Κι ακόμα κι όταν οι φούσκες έσκασαν, η βίαιη κρατική παρέμβαση, υπό την μορφή της σωτηρίας της Bear Sterns, ήταν αυτή που οδήγησε στα χειρότερα – στις φθινοπωρινές καταρρεύσεις των Lehman Brothers και AIG.

Πέρα από τους δύο προαναφερθέντες παράγοντες, αν κανείς εμβαθύνει μπορεί να αντιληφθεί κι επιπρόσθετα στοιχεία που ενίσχυσαν τον δριμύ χαρακτήρα της παρούσας κρίσης. Ζώντας πλέον σε μία παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, βιώνουμε και την πρώτη παγκοσμιοποιημένη κρίση στην ιστορία. Παρ’όλο που η γενέτειρα του προβλήματος ήταν οι Η.Π.Α., η διάδοση του έγινε αστραπιαία κι υπάρχουν χώρες στις οποίες το πέρασμά της θα αφήσει εντονότερα κατάλοιπα. Αυτό συμβαίνει διότι η παγκοσμιοποιημένη οικονομία δεν έχει την στήριξη των αντίστοιχων κι απολύτως αναγκαίων πλέον παγκοσμιοποιημένων πολιτικών δομών και θεσμών, που θα μπορούσαν να αποτελέσουν σε περίοδο κρίσης, φράγματα τα οποία θα συγκρατούσαν την ορμή της. Παράλληλα, δεν είναι λίγοι οι αναλυτές που υποδεικνύουν κι έναν άλλο παράγοντα που έπαιξε τον δικό του ξεχωριστό ρόλο. Αφήνοντας στην άκρη τις λαικίστικες ηθικολογίες, παρατηρεί κανείς ότι ο τρόπος δομής και λειτουργίας των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών έχει αναγάγει την διαπλοκή, σε όλες τις μορφές της, σε απολύτως νομιμοποιημένο, αν όχι επικροτούμενο, φαινόμενο. Κι ακριβώς εδώ έρχεται να μπει ο σημαίνοντας ρόλος της ατομικής ευθύνης των πολιτών, καθώς αυτήν την νομιμοποίηση την προσφέρουμε όλοι μας –είτε με τις πράξεις, είτε με την ανοχή μας.

Όσο πιο πολύ εμβαθύνει κανείς, ιδιαίτερα σε κοινωνιολογικά φαινόμενα όπως το τελευταίο, τόσο περισσότερα αίτια δύναται να ανακαλύψει. Αυτό που θέλω όμως να τονιστεί, είναι ότι ο καπιταλισμός είναι ένα οικονομικό σύστημα που χαρακτηρίζεται από μία ενδογενή δυναμικότητα, η οποία αναπόφευκτα και διαχρονικά οδηγεί σε κρίσεις. Ένας από τους μεγαλύτερους οικονομολόγους του περασμένου αιώνα, ο Joseph Schumpeter, τόνιζε ότι η πρόοδος που επιτυγχάνεται με τον καπιταλισμό, τείνει από ένα σημείο και μετά να λαμβάνεται ως δεδομένη, με άμεση συνέπεια φαινόμενα υπερεκτιμήσεων κι άγνοιας κινδύνου τα οποία περιγράφησαν πιο πάνω. Ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του συστήματος και ταυτόχρονα δείγμα της δυναμικής του, είναι η περίφημη «δημιουργική καταστροφή» (creative destruction). Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός οτι στις Η.Π.Α. ακόμα και σε χρονιές φρενήρους ανάπτυξης, υπάρχει ένα ποσοστό θέσεων εργασίας της τάξης του 15% που χάνεται!! Είναι πραγματικά εντυπωσιακό το πόσο μαεστρικά ανακατανέμονται αυτές οι θέσεις από το ίδιο το σύστημα.

Ακόμα και τα πλέον φιλελεύθερα μέσα παγκοσμίως –όπως ο βρετανικός Economist-, παραδέχονται ότι το σύστημα έχει κάποιες φανερές αδυναμίες, οι οποίες πρέπει να διορθωθούν, έτσι ώστε να επανέλθει στην φυσιολογική του λειτουργία. Σε αυτήν που οδήγησε την ανθρωπότητα σε πρωτοφανή πρόοδο, ψήγματα της οποίας παρουσιάστηκαν στο παρόν άρθρο. Είναι λοιπόν προφανές, ότι για άλλη μια φορά ορισμένοι δογματιστές βιάστηκαν να θριαμβολογήσουν. Το κακό όμως είναι ότι ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης, όπως ορθότατα παρατηρεί ο νομπελίστας Paul Krugman, το τελευταίο που χρείαζεται είναι η αγκίλωση στην απολυτότητα πολιτικοοικονομικών δογμάτων. Η διέξοδος σε αυτές τις περιπτώσεις επέρχεται μέσω του ρεαλισμού και των πολιτικών σύνθεσης. Μέσω τέτοιων πολιτικών θα γίνουν οι απαραίτητες αλλαγές για να διορθωθούν τα κακώς κείμενα και να αφήσουν οι κοινωνίες την κρίση πίσω τους.

Ο καπιταλισμός, με την σύγχρονη μορφή του, είναι σαν ένα αυτοκίνητο τελευταίας τεχνολογίας που όσο πάει γίνεται και ταχύτερο. Στην πορεία αυτή, για διάφορους λόγους, χάθηκε ο έλεγχος του με συνέπεια ένα πολύ σοβαρό ατύχημα για το οποίο όλοι μετανιώνουμε. Το ότι συνέβη όμως αυτό το ατύχημα, δεν σημαίνει ότι θα ρίξουμε τις ευθύνες στο αυτοκίνητο, θα ζητήσουμε από τον μηχανικό να μην ασχοληθεί με τις ζημιές και θα πάμε την άλλη μέρα να αγοράσουμε πατίνι!! Παραφράζοντας τον Winston Churchill, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο καπιταλισμός είναι αναμφίβολα το χειρότερο οικονομικό σύστημα –αν εξαιρέσουμε όλα τα υπόλοιπα...

Ο βρετανικός "προοδευτικός συντηρητισμός" κι η ελληνική αποιδεολογικοποίηση

Η βρετανική πολιτική σκηνή, μαζί με άλλους τομείς της συγκεκριμένης κοινωνίας, διακρινόταν παραδοσιακά για την ιδιοτυπία της. Κατά αυτόν τον τρόπο, ενώ κατά την δεκαετία του ‘80 είχαμε στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης την άνοδο σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων στην εξουσία, στην Αγγλία είχαμε την γέννηση του Θατσερισμού και την απόλυτη κυριαρχία των συντηρητικών Tories. Ετσι, κι ενώ περί τα μέσα της δεκαετίας του ‘90 άρχιζε η ανάκαμψη της ευρωπαικής κεντροδεξιάς, στην Γηραιά Αλβιώνα θριάμβευε ο «τρίτος δρόμος» της σοσιαλδημοκρατίας, με πνευματικό πατέρα του τον Giddens και μπροστάρη τον Blair. Τα παραπάνω δεν υποννοούν καμία απολύτως ντετερμινιστική προσέγγιση, απλά είναι αδύνατον να διαφύγουν της προσοχής όποιου παρακολουθεί τον τελευταίο κυρίως χρόνο την αλματώδη άνοδο των υπό τον David Cameron βρετανών Συντηρητικών, εν μέσω μίας σημαντικής παγκόσμιας στροφής των κοινωνιών σε κεντροαριστερά πολιτικά σχήματα.

Σαφέστατα, τίποτα στην πολιτική δεν είναι τυχαίο. Μετά από την επί 18 συναπτά έτη παραμονή τους στην εξουσία (1979-1997), οι Tories είχαν περιέλθει σε σημείο τέτοιο από το οποίο πολύ σπάνια πολιτικός σχηματισμός δύναται να ανανήψει. Και πράγματι για πολλά χρόνια η κυριαρχία των Εργατικών ήταν αδιαμφισβήτητη κι οι Συντηρητικοί βρίσκονταν μεταξύ σφύρας κι άκμονος –συνεχείς αλλαγές ηγεσίας, συρρίκνωση εκλογικής επιρροής, απώλεια ακόμα και παραδοσιακών ομάδων υποστηρικτών τους. Κι όμως. Πάνε μόλις τρία χρόνια από την στιγμή που ανέλαβε την αρχηγία του κόμματος ο νεόκοπος David Cameron και το όλο σκηνικό έχει ανατραπεί πλήρως. Σίγουρα σε αυτήν την ανατροπή έχει συμβάλει κι η παταγώδης απότυχια των Εργατικών να διαχειριστούν καυτά θέματα υψίστης σημασίας καθώς κι η ανικανότητα του Gordon Brown να εμπνεύσει και να πείσει οτι μπορεί να δώσει νέα πνοή στο κόμμα του και πολύ περισσότερο στην κοινωνία. Παρ’όλα αυτά, η διαφορά στις δημοσκοπήσεις –προσεγγίζει το 20%- είναι υπερβολικά ευμεγέθης για να αποδωθεί κυρίως στην ανικανότητα του Εργατικού κόμματος και της ηγεσίας του.

Αντιθέτως, η εντυπωσιακή αυτή πορεία των Tories προς τις εκλογές του επόμενου έτους, οφείλεται κατά κύριο λόγο στην εντυπωσιακή και σε σημεία ριζοσπαστική ατζέντα διακυβέρνησης της χώρας που έχει παρουσιάσει ο Cameron και οι συνεργάτες του. Το ιδεολογικό περιεχόμενό της έχει περιγραφεί από τον ίδιο με τον κάπως παράταιρο τίτλο «προοδευτικός συντηρητισμός» (“progressive conservatism”). Κι αν όντως με μία πρώτη ματιά η αντίδραση μπορεί να είναι κάπως επιφυλακτική όσ’ον αφορά την πρακτική εφαρμογή ενός προγράμματος που φέρει αυτό τον κάπως παράδοξο τίτλο, μία βαθύτερη μελέτη των προτάσεων του προγράμματος διακυβέρνησης δικαιώνει απόλυτα την χρησιμοποίηση του επιθέτου «προοδευτικός» για τον προοσδιορισμό της κατεύθυνσης που ακολουθεί αυτό.

Διότι, πώς αλλιώς παρά προοδευτική μπορεί να χαρακτηριστεί η πολιτική ενός από τα πιο παραδοσιακά συντηρητικά κόμματα της Ευρώπης, όταν αναφέρει ως βασικούς της στόχους, την δημιουργία μίας κοινωνίας η οποία θα είναι δίκαιη, πιο πράσινη, θα προσφέρει ίσες ευκαιρίες σε όλους τους πολίτες της και θα είναι πιο ασφαλής. Το όραμα των Tories για την Βρετανία του 21ου αιώνα περιέχει προτάσεις για όλο το φάσμα των πολιτικών θεμάτων οι οποίες είναι ρηξικέλευθες όχι μόνο για ένα κόμμα συντηρητικό αλλά και για οποιοδήποτε εκπρόσωπο του πολιτικού φάσματος.

Πιο συγκεκριμένα, δίνεται ιδιαίτερη βάση στον ρόλο της εκπαίδευσης για την επίτευξη του στόχου των ίσων ευκαιριών σε όλους τους πολίτες, προωθώντας την αύξηση του ανταγωνισμού στην μέση εκπαίδευση και την ισχυροποίση του ρόλου των καθηγητών στα σχολεία. Προς αυτήν την κατεύθυνση κινείται κι η προώθηση του θεσμού της οικογένειας –ενός θεσμού που έχει πάψει πια να αποτελεί συνεκτικό ιστό της βρετανικής κι όχι μόνο κοινωνίας- ως κεντρικού πυλώνα για το κτίσιμο μιας κοινωνίας με πιο ισχυρούς δεσμούς μεταξύ των μελών της και με αυξημένο το αίσθημα της συλλογικότητας αλλά και της ατομικής ευθύνης.

Παράλληλα, προωθείται αύξηση της αποκέντρωσης της λήψης αποφάσεων και των γενικότερων αρμοδιοτήτων της τοπικής αυτοδιοίκησης και των τοπικών κοινωνιών, η οποία ταυτόχρονα με τον ενισχυμένο ρόλο του εθελοντισμού και των αντίστοιχων οργανώσεων, στοχεύει στην ενίσχυση της ενεργού συμμετοχής των απλών πολιτών στην πολιτική. Επίσης μεγάλη βάση δίνεται και στην ανάγκη ανάπτυξης μίας «πράσινης οικονομίας», με την δημιουργία μεγάλου αριθμού αντιστοίχων θέσεων εργασίας και την ενίσχυση πολιτικών για την προώθηση χρήσης εναλλακτικών μορφών ενέργειας.

Τα παραδείγματα προοδευτικών προτάσεων που μπορούν να αντληθούν από την ατζέντα των Tories είναι αναρίθμητα. Ο Cameron όμως δεν έμεινε μόνο στην ανανέωση του ιδεολογικής ταυτότητας του κόμματός του. Προχώρησε και σε εκτεταμένες αλλαγές προσώπων, αναδεικνύοντας στην πολιτική σκήνη σε πρωταγωνιστικούς ρόλους μεγάλο αριθμό νέων –όχι απαραίτητα σε ηλικία αλλά κυρίως σε ιδέες- πολιτικών, μεγάλο μέρος των οποίων αποτελεί και το μονίμως μειοψηφικό γυναικείο φύλο. Κατά αυτόν τον τρόπο προσέδωσε στο κόμμα του μία τελείως διαφορετική εικόνα και μία αύρα η οποία δεν περιορίζεται σε ένα καλογυαλισμένο περίβλημα, αλλά στηρίζεται σε ένα στιβαρό σύνολο προτάσεων για το άμεσο και μακροπρόθεσμο μέλλον της βρετανικής κοινωνίας.

Στην χώρα μας, το κόμμα το οποίο δραστηριοποιείται στην ίδια πολιτική «γειτονιά» με τους βρετανούς συντηρητικούς, είναι η κυβερνώσα Νέα Δημοκρατία. Ως κομματικός σχηματισμός της ευρύτερης κεντροδεξιάς, ποτέ του ουσιαστικά δεν είχε μία ξεκάθαρη ιδεολογική ταυτότητα. Ξεκίνησε με τον ριζοσπαστικό φιλελευθερισμό (καραμανλισμό στην ουσία), για να περάσει σε πιο φιλελεύθερα κατατόπια επί προεδρίας Μητσοτάκη, μέχρι να κάνει την νεοκαραμανλική στροφή στον μεσαίο χώρο και στην ουσιαστική αποιδεολογικοποιήση. Κι αυτό καθώς στην σημερινή κυβέρνηση συμβιώνουν παλαιάς κοπής πολιτικοί της λαικής δεξιάς με -τουλάχιστον κατ’όνομα- φιλελεύθερους εκσυγχρονιστές, παράγοντας κι αμφίσημης κατεύθυνσης κυβερνητικό έργο, χωρίς ξεκάθαρες στοχεύσεις και μακροπρόθεσμο πλάνο.

Αναμφίβολα, ο Κώστας Καραμανλής θα είχε πολλά να διδαχθεί από τον τρόπο με τον οποίο ανανεώθηκαν εκ βάθρων κι άκρως επιτυχημένα οι βρετανοί συγγενείς της Νέας Δημοκρατίας. Κι αναντίρρητα, προτάσσοντας μία ανάλογη και φυσικά προσαμοσμένη στα δεδομένα της χώρας μας ατζέντα, θα συμβάλει τα μέγιστα τόσο στην ιδεολογική και πολιτική αναστήλωση του κόμματός του, όσο και στην πορεία ανανέωσης της χώρας, που πλέον αποτελεί επιτακτική ανάγκη για το μέλλον της.

Τα δύο τείχη του κ. Παπανδρέου...

Το βράδυ της 27ης Απριλίου το London School of Economics (LSE) φιλοξένησε τον πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ και πιθανό επόμενο πρωθυπουργό της χώρας, Γεώργιο Παπανδρέου. Το μικρό αμφιθεατρικό Old Theatre ασφικτυούσε από κόσμο, στην πλειοψηφία του νέοι σπουδαστές του συγκεκριμένου κι άλλων πανεπιστημίων του Λονδίνου. Στην σύντομη ομιλία του αλλά και στις ερωταπαντήσεις που ακολούθησαν, ο κ. Παπανδρέου προσπάθησε να αναπτύξει το όραμα του για την διακυβέρνηση της χώρας. Εκείνο όμως που τράβηξε ιδιαιτέρως την προσοχή του γράφοντος καθώς και πολλών άλλων ακροατών, ήταν μία σύγκριση που έκανε κατά την αναφορά του στις κοσμογονικές αλλαγές που λαμβάνουν χώρα σε παγκόσμιο επίπεδο. Στο συγκεκριμένο σημείο ο κ. Παπανδρέου, αναφέρθηκε στο ότι καλούμαστε να ζήσουμε ως παγκόσμια κοινωνία με βάση τις γιγάντιες συνέπειες που έχει η πτώση των δύο τειχών –του τείχους του Βερολίνου (Berlin Wall) το 1989 και του αμερικάνικου χρηματιστηρίου της Γουόλ Στρητ (Wall=τείχος), παρομοιάζοντας και φέρνοντας στην ίδια μοίρα την πτώση του τείχους του Βερολίνου με την κατάρρευση της αμερικάνικης χρηματαγοράς.

Ας συλλογιστούμε όμως για λίγο όρισμενα πασίγνωστα στοιχεία και γεγονότα. Το τείχος του Βερολίνου κατασκευάστηκε το 1961 ως ένα πρακτικό αλλά και συμβολιοκό σύνορο των δύο αντιμαχόμενων πόλων. Η υφήλιος ζούσε στο ζενίθ του Ψυχρού Πολέμου και η πλειοψηφία των κρατών παγκοσμίως είχε ταχθεί με ένα από τα δύο στρατόπεδα. Η χώρα που ζούσε το μεγαλύτερο δράμα ήταν αναμφίβολα η Γερμανία, διαιρεμένη στα δύο, με την σημερινή της πρωτεύουσα, το Βερολίνο, να χωρίζεται κυριολεκτικά σε Ανατολικό και Δυτικό από το τείχος.

Το τείχος του Βερολίνου πέρα από ένα σύνορο, λειτούργησε και λειτουργεί ακόμα, κυρίως συμβολικά. Για την πρωτεύουσα της Γερμανίας, όπου ορισμένα τμήματα του διασώζονται ακόμα, αποτελεί ένα φρικτό ενθύμιο της επιβληθήσας διαίρεσης της χώρας, των δινών που υπέφεραν δεκαετίες ολόκληρες οι κάτοικοι της ανατολικής πλευράς, αλλά και των φρικτών θανάτων που βρήκαν πολλοί κατά την προσπάθειά τους να περάσουν στην άλλη πλευρά –μακριά από την καταδυνάστευση του κομμουνιστικού καθεστώτος. Παράλληλα όμως, το τείχος αυτό αποτελεί και παγκόσμιο σύμβολο του διχασμού που επέφερε ο Ψυχρός Πόλεμος καθώς και των δινών που υπέστησαν αναριθμητοί άνθρωποι που είχαν την ατυχία να γεννηθούν ανατολικά του σιδηρούν παραπετάσματος. Έχει αναχθεί σε σύμβολο μνήμης των εκατομμυρίων θυμάτων των τερατόμορφων ηγετών των κομμουνιστικών καθεστώτων, των διαφόρων Στάλιν, Χόνεκερ και Γιαρουζέτσκι –μόνο στην καταγωγή τους διέφεραν άλλωστε.

Με βάση τον παραλληλισμό του κ. Παπανδρέου, το δεύτερο τείχος το οποίο κατέπεσε 20 χρόνια μέτα από αυτό του Βερολίνου, είναι η Γουόλ Στρητ (Wall Street). Το τελευταία πανταχόθεν βαλλόμενο χρηματηστήριο της Νέας Υόρκης, αποτελεί για πολλόυς παγκόσμιο συμβολό του καπιταλιστικού συστήματος που στάθηκε στον αντάποδα του κομμουνισμού και κυριαρχεί στον δυτικό κόσμο ασπαζόμενο τις πρακτικές των ελεύθερων αγορών. Εδώ κι ενάμισι περίπου χρόνο οι δυτικές κυρίως κοινωνίες ειναί βυθισμενές σε μία ιδιαίτερα έντονη ύφεση, τα αίτια της οποίας –αν και χωρά πολύ συζήτηση- αναζητούνται στον τρόπο λειτουργείας του χρηματοπιστωτικού συστήματος των ΗΠΑ. Αναντίρρητο είναι πάντως το γεγονός ότι, κυρίως στο σύστημα της συγκεκριμένης χώρας καθώς και της Βρετανίας, είχαν δημιουργηθεί υπερβολές. Χάθηκε το μέτρο, αναπτύχθηκε αισχροκέρδια, θεοποιήθηκε η απληστία. Αυτό όμως σε καμία περιπτωση δεν μπορεί να δικαιολογήσει την λήθη, όσο κι αν δεχτούμε ότι σε τέτοιες έποχες το να πλεονάζουν καμιά φόρα οι ακραίες φωνές ίσως αποτελεί νόμο. Δεν πρέπει λοιπόν να λησμονείται το γεγονός ότι εξ’αιτίας του συγκεκριμένου μοντέλου, γνώρισαν τα κράτη του δυτικού κόσμου την πρωτοφανή αλματώδη ανάπτυξη των τελευταίων 30 χρόνων και ταυτόχρονα σε αυτό το σύστημα στηρίχθηκε η επιτυχής έξοδος των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης από το τέλμα στο οποίο είχαν περιέλθει επί κομμουνισού κι η ραγδαία ανάπτυξη της Κίνας (καπιταλιστικό σύστημα με «σοσιαλλίζον» περίβλημα). Τα παραδείγματα είναι αναρίθμητα.

Η παρούσα κρίση έχει οδηγήσει, όπως είναι λογικό, τις κυβερνήσεις των διαφόρων χωρών σε βαθύ συλλογισμό για την εύρεση των κατάλληλων εκείνων μέτρων τα οποία θα οδηγήσουν στην έξοδο από την ύφεση και που κυρίως θα αποτρέψουν ή θα ελαχιστοποιήσουν την πιθανότητα επανεμφάνησης των αιτίων που οδήγησαν σε αυτήν. Παρά την όλη κατάσταση όμως, η οποιαδήποτε σύγκριση της πτώσης του τείχους του Βερολίνου με την κατάρρευση των διεθνών χρηματαγορών, μόνο σε δύο διακριτούς παράγοντες μπορεί να αποδωθεί. Πρόκειται είτε για την χαιρέκακη αντίδραση ρεβανσιστή παλαιοκομμουνιστή, είτε για την ψηφοθηρικής στόχευσης ανάλυση καιροσκόπου λαικιστή. Εφ’όσον αποδεχθούμε ότι για τον κ. Παπανδρέου η πρώτη περίπτωση αποτελεί μη ρεαλιστικό σενάριο, δεν μένει παρά να καταφύγουμε στην δεύτερη ερμηνεία του -διακομματικού κι αθάνατου στην χώρα μας- λαικισμού. Επειδή όμως κι ο τελευταίος έχει τα όρια του, ας ελπίσουμε ότι το συγκεκριμένο συμβάν αποτελεί μία απλά ατυχέστατη παρομοίωση με την οποία θέλησε να διανθήσει τον λόγο του κι όχι μία ακόμα ένδειξη παλαιοκομματικής μετάλλαξης «σύγχρονου» πολιτικού. Άλλωστε η ελπίδα έχει το προνόμιο να πεθαίνει πάντα τελευταία...

O mpampoulas tis oikonomikis krisis kseskepazei ton alithino(?) Barack Obama

Paratirontas kaneis tin koini gnwmi den mporei para na diaisthanthei, mia oloena ki afksanomeni anisuxia twn politwn gia tin ekseliksi twn pragmatwn sto metwpo tis pagkosmias oikonomias. Anamesa se oles tis diaforetikes apopseis, teinoun na emfanizontai duo koines paradoxes. To oti afti einai I megaluteri oikonomiki krisi meta tin Megali Yfesi twn 30s ki episis oti oloi exoun strammeno to vlema stin neoeklegeisa kuvernisi twn IPA. Apo tin genneteira tis krisis perimenoun na erthei ki I lutrwsi. Tipote den einai fusika tuxaio, kathws an sto timoni tis uperdunamis paremene o allistou mnimis GW Bush, polu amfivallw an tha upirxe estw ki enas politis pou na ilpize stis kiniseis twn IPA gia eksodo tis pagkosmias oikonomias apo tin krisi. Omws, oi IPA apo ton Noemvrio –tupika apo ton Ianouario- diathetoun neo igeti sto timoni. O Barack Hussein Obama, eklextike ws o megalos anamorfwtis. I amerikaniki koinwnia, alla ki olokliri I ifilios, enapothese panw tou to –varutato omologoumenws- fortio tis gefurwsis twn xasmatwn –koinwnikwn, oikonomikwn, politikwn- pou klirodotise I oktaetia Bush, mazi kai tin elpida oti o neos proedros tha dwsei mia nea pnoi ki wthisi stin xwra gia na antimetwpisei ta oloena ki afksanomena provlimata. O Obama gnwrize oti to megalutero kai pio epeigon provlima sto opoio tha kaleito na dwsei ameses luseis, itan I oikonomiki krisi. Apo tin stigmi tis orkomwsias tou kai meta, o kainourios proedros katestise safes se olous tous tonous oti I katapolemisi tis tha einai I apoluti proteraiotita tou prwtou xronou tis diakuvernisis tou. Afto omws den simainei oti oi mexri stigmis kiniseis tou exoun apodeixthei antaksies twn prosdokiwn.
Anamfisvitita, to megalutero komati stin pita tis oikonomikis krisis to katexei o trapezikos tomeas. Ystera apo tin kratiki swtiria tis Bear Sterns tin anoiksi tou 2008 –I opoia kata pasa pithanotita apotelese kai tin arxiki spitha gia ola osa akolouthisan- kai tin ptwxefsi tis Lehman Brothers to fthinopwro, oi amerikanikes trapezes, I mia meta tin alli, deixnoun etoimes na katarrefsoun san trapouloxarta. Pagkosmioi kollossoi opws I Citigroup alla ki o asfalistikos gigantas me ta pilina podia AIG, me tis xrimatistiriakes tous aksies na tinoun stin ekmidenisi, epafiwntai pleon mono stin agkalia tou kratous gia tin epiviwsi tous. Poia einai mexri stigmis I politiki tis kuvernisis Obama ws lusi se olon afton ton kukewna? Sunexeis, stadiakes xrimatikes eneseis (cash injections) stis provlimatikes trapezes (tis evrews apokaloumenes kai zombie banks), me monadiko stoxo tin vraxuprothesmi epiviwsi tous. To gegonos oti I stratigiki tis kuvernisis den xaraktirizetai apo ena safes makroprothesmo plano, einai gia pollous analutes to simantikotero aitio tis katarrefsis tis empistosunis kai tis katholikis epikratisis tou panikou, toso metaksu twn politwn-katanalwtwn oswn kai twn agorwn. Pleon safis apodeiksi twn parapanw den tha mporouse na einai alli apo to prwtofanes katrakulisma tou xrimatistiriou tis Neas Yorkis kai pio sugkekrimena tou deikti Dow Jones, o opoios apo tis 8,280 monades pou vriskotan tin imera tis orkomwsias tou Obama, epese katw apo to psuxologiko orio twn 7,000 monadwn se ligotero apo enamisi mina kai twra xaropalevei ligo panw apo tis 6,500 me ta senaria gia peraiterw kathuzisi na kuriarxoun. Pleon, den uparxei kaneis pou na amfivalei – I krisi pou antimetwpizoume einai krisi empistosunis.

Megalos arithmos egkritwn oikonomologwn stin Ameriki, exontas thoruvithei apo tis teleftaies ekselikseis, askoun drumeia kritiki stin kuvernisi Obama gia ta mexri stigmis imimetra pou exei parei. To pleon aksioprosekto einai oti proerxontai apo olo to politiko/ideologiko fasma. Malista, orismenoi eks’aftwn –proeksarxontws tou fileleftherou prwin proedrou tis FED Alan Greenspan kai tou, prosfatws vravefthentos me Nobel, keunsianou aristerou (radical liberal) Paul Krugman (!!)- proevisan se mia anatreptiki protasi. Me apla logia, eriksan sto trapezi ws “ligotero kaki” lusi, tin proswrini kratikopoiisi twn “arrwstwn “ trapezwn, tin eksugiansi tous apo to kratos kai tin oso to dunaton taxuteri epanidiwtikopoiisi tous – o Krugman vaftise to sugkekrimeno egxeirima ws “pre-privatization”, “pro-idiwtikopoiisi”. Pantws, eite afti tha einai I lusi eite kapoia alli, den uparxei kapoios pou na min vlepei oti gia na arxisei na anastrefetai kapws I katastasi, epivalletai na parthoun metra polu pio drastika, apofasistika kai me pio makroprothesmi stoxefsi apo afta pou mexri stigmis exei parei o Obama.

Ekeino omws to opoio exei apotelesei mexri stigmis tin megaluteri apogoitefsi apo to sunolo twn kinisewn tou neou proedrou sto pedio tis oikonomias, einai I ekponisi tou prwtou tou proupologismou. Panta, o prwtos proupologismos stin thuteia enos proedrou exei isxurotato sumvoliko xaraktira kathws katadeiknuei tin katefthunsi pou stoxevei na akolouthisei oli I proedria kai thetei tous stoxous pou thelei na epituxei. Ypo atermones laikistikes fanfares ki asugastous panugurismous apo tin aristeri pteruga twn Dimokratikwn, parousiastike enas proupologismos o opoios oxi mono endeiksi prospatheias gefurwsis xasmatwn den apotelei, alla einai safestata to apofasistiko vima stin prospatheia epanaprosdiorismou tis Amerikanikis koinwnias kai twn diaxronikwn aksiwn aftis, apo mia entelws kaini vasi. Xaraktiristike efstoxa ws “to oneiro enos aristerou gia mia kainouria Nea Sumfwnia” (anafora sto rousveltiano New Deal twn 30s). To megethos tou aggizei to dusthewrito upsos twn 3.6 tris dollariwn, proupologizontai afksiseis se oles tis morfes kratikwn dapanwn plin twn amuntikogenwn ki ola afta apo enan anthrwpo pou mexri prin ligous mines dierrugnie ta imatia tou oti den pistevei sto megalutero kratos.

Vasiki stoxefsi tou proupologismou apotelei i anadianomi ploutou apo to kratos mesw drastikwn allagwn stin forologia. Afto o Obama stoxevei na to petuxei me katakorufi afksisi twn forwn gia tous plousioterous amerikanous. Lismonei omws, oti oi misoi apo tous amerikanous polites me etisio eisodima panw apo 250,000 dollaria einai idioktites mikrwn epixeirisewn. Oi teleftaioi einai aftoi pou ola afta ta xronia stiriksan tin amerikaniki oikonomia ki opoioi einai upefthunoi gia tin dimiourgia tou 90% twn newn thesewn ergasias ta teleftaia 15 xronia stis IPA. An I kuvernisi Obama pistevei oti o tropos gia na ekselthei apo tin krisi einai na afskisei ta kratika varu stous wmous twn sugkekrimenwn politwn, tote dustuxws planatai planin oiktra. Parallila, ta arithmitika dedomena kai oi provlepseis tou proupologismou mporoun na xaraktiristoun toulaxiston ws polu aisiodiksa, kathws opws egkuroi analutes episimainoun, den einai dunaton na prosdoka xrimatodotisi twn afksisewn twn kratikwn dapanwn apo tin afksisi forologias se ena 5% twn politwn kai monon.

Se ena palaiotero arthro mou, eixa anarwtithei gia to poion Obama tha vlepame sto timoni twn IPA, meta tin eklogiki tou epikratisi. Sugkekrimena, Tha einai o ideologos aristeristis i o pragmatistis metriopathis? Tha emfanistei o gerousiastis me to pio aristero katalogo psifismatwn stin gerousia pou tha thelisei ekmetallevomenos tis apolutes pliopsifies twn dimokratikwn na diasalefsei pros idion kommatiko ofelos tis isorropies tou politikou sustimatos, I o kainotomos xarismatikos politikos pou tha prospathisei na gefurwsei xasmata kai na dimiourgisei ena panethniko alla kai pagkosmio metwpo gia tin antimetwpisi twn muriwn provlimatwn. Ta mexri stigmis pepragmena tou sto oikonomiko pedio sunigoroun uper tou prwtou skelous. Kata tin proeklogiki periodo, o Obama tonize to poso polu thavmazei ton –repoublikano- proedro Reagan. O teleftaios itan aftos pou aksiopoiwntas sto epakro ta paradosiaka opla tis amerikanikis koinwnias – tin epixeirimatikotita, tin kainotomia kai tin atomiki prwtovoulia – odigise tin xwra se mia eikosaetia prwtofavnous anaptuksis. An o kainourios proedros thelei na vgalei tin xwra tou kai mazi me aftin ki olon ton kosmo apo aftin tin sovarotati krisi, tha prepei na akolouthisei akrivws afton ton dromo, ependuontas se afta akrivws ta idanika, milwntas ksana gia tous tropous me tous opoious tha odigisei ksana se troxia anaptiksis ton idiwtiko tomea kai gia to pws tha tonwsei pali tin idiwtiki prwtovoulia. Einai kairos gia tomes kai tharralea vimata pou tha dwsoun stin amerikaniki kai pagkosmia oikonomia tin apaitoumeni wthisi, ki oxi gia kontofthalmes, kairoskopikes kiniseis pou mporoun na ikanopoiisoun mono ena periorismeno kai peinasmeno gia eksousia kommatiko akroatirio. As elpisoume, oti o neos proedros tha apodeixthei antaksios twn peristasewn ki oxi apla aixmalwtos ideoologikwn kai kommatikwn agkilwsewn.

Atomiki efthuni kai politikos fileleftherismos

Kathimerina enimerwnomaste gia erevnes tis koinis gnwmis oi opoies emfanizoun tin apaisiodiksia twn politwn gia to mellon tis xwras kai tin pepoithisi tous gia to oti polu duskola afto to dusoiwno mellon dunatai na allaksei. Idiaitera emfatiki omws tinei na einai I apaisiodoksia kai I apexthia twn politwn –ki idiaitera twn newn- gia tin politiki. Anarwtietai euloga loipon kaneis, pws einai dunaton se mia paradosiaka summetoxiki xwra opws I Ellada na ftasame se afto to simeio ki an ontws uparxei dieksodos, an uparxei kapoio giatriko se aftin tin asthenia tou koinwnikou mas sunolou.

Proswpiki mou apopsi einai oti I riza tou olou provlimatos entopizetai sto gegonos oti stin xwra mas –ki oxi mono- I ennoia tis politikis exei sxedon kath’oloklirian taftistei me aftin tis eksousias. I pleiopsifia oswn emplekontai apo opoiodipote meterizi me tin politiki, asxolountai me aftoskopo kai monadiko tous thelgitro tin eksousia –to kunigi, tin kataktisi kai tin metepeita afaimaksi oswn aporreoun apo aftin. Aftos allwste einai ki o tropos drasis twn sullogikwn upokeimenwn pou droun stin politiki skini – twn politikwn komatwn. Ki ef’oson afta droun me monadiko skopo tous tin kataktisi I tin diatirisi tis opoias morfis eksousias, aporroia aftou apotelei I epimoni pali tous gia tin apofugi opoiasdipote energeias tha mporouse na stathei empodio ston dromo tous pros tin eksousia I stin diatirisi aftis –milw gia to periwnumo politiko kostos. To olon afto skiniko, exei ws logiko kai thluvero sunama epakoloutho tou, tin apaksiwsi tis politikis apo ena megalo komati tis koinwnias mas.

I lusi se afton ton kukewna, einai I epistrofi stin pragmatiki politiki, I epanodos stin riza tis. Kai riza tis politikis den mporei na einai alli apo tin ideologia. Mia ideologia freskia, I opoia tha mporesei na prosferei kaines idees kai na leitourgisei ws puksida gia tin eksevresi swtiriwn monopatiwn makria apo ta tosa provlimata pou mastizoun tin koinwnia mas. O politikos fileleftherismos einai mia ideologia, I opoia mporei na paiksei afton ton rolo. O fileftherismos –an kai evrutata diadedomenos stis dutikes koinwnies- apotelei stin Ellada mia evrews pareksigimeni filosofia, I opoia kata kairous malista exei apotelesei allote to eksilastirio thuma gia tis amarties diaforwn kratikwn leitourgwn ki allote leitourgei ws mpampoulas gia tin prowthisi allotriwn kai idiotelwn mikrokommatikwn sumferontwn.

To komati ekeino tou fileleftherismou to opoio paramenei to pio pareksigimeno einai I atomokentriki tou vasi. O fileleftherismos ws filosofia pairnei ws aparxi tou to atomo. Afto omws se kamia periptwsi omws den simainei oti vasizetai ston egwkentriko wfelimismo I stin agorefsi tis aplistias ws apolutis aretis, opws polloi tou prosdidoun. O fileleftherismos anagnwrizei tin eleftheria ws to upertato agatho kai tin prwtarxiki stoxefsi mias koinwnias ki exei ws vasi tou to pistevw oti kathe anthrwpos dikaioutai na epilegei elefthera tis prakseis tou kai tin poreia zwis tou ef’oson aftes den empodizoun tin antistoixi eleftheria enos sunanthrwpou tou sto na epilegei tis dikes tou. Akrivws otan ola aneksairetws ta meli mias koinwnias prattoun me vasi tis proswpikes tous stoxefseis, tote kai mesw tis ethelontikis sunergasias, einai dunaton na epitefxthoun kai evruteroi koinwniki stoxoi me ta evergetikotera apotelesmata. Min lismonoume, oti I koinwnia den einai tipota parapanw apo ena athroisma atomwn. O Alexis de Tocquiville, o Gallos fileleftheros filosofos, einai allwste aftos o opoios xaraktirise tin epistimi twn sunergeiwn (science of assossiations) ws tin mitera olwn twn epistimwn se mia koinwnia.

Polloi fileleftheroi stoxastes proeidopoioun gia tous kindunous pou emperiexei I Idia I dimokratia, tous opoious paratiroume na ksediplwnontai stis sugxrones koinwnies. O F.A.Hayek anaferetai ektenws stous kindunous pou aporreoun apo tin upesugkentrwsi eksousiwn, tous opoious efiws periegrapse me mia diasimi frasi tou o Lord Acton: “Olwn twn eidwn oi eksousies diaftheiroun, I apoluti eksousia diafthirei apoluta”. O J.S.Mill proeidopoiei gia tin turrania tis pleiopsifias kai to pws afti mporei na odigisei se katastaseis ekfulismou tis dimokratias. Gia afton akrivws ton logo o Karl Popper tonizei tin anagki uparksis afstiris kritikis ki elegxou kathe morfis eksousias apo tous polites, oi opoioi prepei na droun ws agrupnoi frouroi tis eleftherias kai tis dimokratias. Parallila, polloi alloi opws o John Rawls, sugkentrwnontai stin idea tis koinwnikis dikaisunis I opoia oxi mono den antivainei stis pepoithiseis tou fileleftherismou, alla stoxevei stin dimiourgia mias koinwnias allilegiis, I opoia tha steketai ston antipoda tou grafeikratikou teratos pou legetai kratos – stin morfi pou afto katelikse se xwres opws I Ellada.

Einai profanws polu periorismenos o xwros gia na anaptuxthoun ola ekeina ta simeia tis fileleftheris politikis filosofias ta opoia tha mpourousan na leitourgisoun ws faroi gia tin epilusi twn adieksodwn twn sugxronwn koinwniwn. To simeio ekeino omws to opoio isws apotelei kai to pio krisimo olwn, einai I koini pepoithisi olwn aneksairetws twn ekfrastwn tou fileleftherismou, gia tin varunousa simasia pou exei I atomiki prwtovoulia kai I atomiki efthuni.

Idiaitera se kairous duskolous, o kathe politis tha prepei na skeftetai prwtistws to diko tou meridio efthunis kai to pws tha mporesei aftos na sunisferei sto na allaksei I katastasi, apomakrunomenos apo tin apathi idiwtefsi (me tin arxaioelliniki ennoia tou orou idiwtis, ws mi xrisimos politis). Oloi mas eimaste upaitioi ws energoi polites mias dimokratias gia tin koinwnia mesa stin opoia zoume. Emeis tin dimiourgisame, emeis tin odigisame se aftin tin katastasi, emeis eimaste aftoi pou mporoume kai na tin allaksoume. Me to na allaksoume nootropia kai tropo thewrisis twn pragmatwn, me to na min dexomaste amasiti trofi kai na afksisoume tin kritiki mas dunotita, me to na min menoume apathis ki apragoi se katastaseis kai sumperifores pou ektrefoun kai pagiwnoun ta simerina adieksoda, me to na summetexoume energa stis diafores diergasies mias zwogonou koinwnias politwn. Emeis – oxi ta kommata, I kuvernisi I opoiodipote allos “pateroulis”. Emeis, o kathenas ksexwrista ki oloi mazi san ena sunolo atomwn.

O Popper –megalos polemios tou istorikou nteterminismou- eixe grapsei oti “I istoria den grafetai prin pragmatwthei. Kai tin dimiourgoume emeis me tis epiloges mas”. Kairos einai pistevw na arxisoume na droume pros tin pragmatwsi mias neas selidas tis…