“Μα καλά, είναι δυνατόν να μπει αυτή η χώρα στην ΕΕ;”

Βρέθηκα πριν από λίγο καιρό για ιδιωτική υπόθεση στην Κωνσταντινούπολη, λίγες ημέρες πριν και μετά από το βαρυσήμαντο δημοψήφισμα που έλαβε χώρα στις 12 Σεπτεμβρίου στην γείτονα. Ήταν το πρώτο μου ταξίδι στην Τουρκία και ανέμενα να συναντήσω, ιδιαίτερα επειδή ο προορισμός μου ήταν η πόλη με τα πιο«δυτικά» χαρακτηριστικά, μία σύγχρονη και εξευρωπαϊσμένη χώρα –η οποία έτσι και αλλιώς έχει πάρει και επίσημα πλέον το ευρωπαϊκό μονοπάτι, με την διαδικασίας ένταξής της στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ).

Ομολογώ εξαρχής ότι, της συγκεκριμένης πορείας ένταξης, υπήρξα ανέκαθεν οπαδός, επαφιόμενος στην «εθνική» μας στρατηγική, η οποία επιτάσσει χρόνια τώρα την αναφανδόν υποστήριξη της προσπάθειας της Τουρκίας για επιτυχή κατάληξη αυτής της πορείας. Παρ’όλα αυτά, από την στιγμή που πήρα τον δρόμο της επιστροφής για τα πάτρια, στριφογυρίζει συνεχώς στο μυαλό μου, η πλήρως αυθόρμητη αντίδραση ενός φίλου μετά από ένα χαρακτηριστικό περιστατικό της καθημερινότητας της Κωνσταντινούπολης. Αυτό το «μα καλά, είναι δυνατόν να μπει αυτή η χώρα στην ΕΕ;», μου είχε προκαλέσει πραγματικό πονοκέφαλο και με οδήγησε σε μία διαδικασία αναψηλάφησης του συγκεκριμένου ζητήματος.

Είμαι βέβαιος ότι πολλοί από εσάς που διαβάζετε αυτές τις αράδες έχετε ήδη «ανασκουμπωθεί», έτοιμοι να αραδιάσετε από την φαρέτρα της επιχειρηματολογίας, πληθώρα λόγων και αιτιών που οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η ενταξιακή πορεία της γείτονος στην ΕΕ, ήταν μία ορθολογική –και άρα σωστή- επιλογή, τόσο για την ίδια την ΕΕ, όσο και για την Ελλάδα. Αναμφισβήτητα, το πρώτιστο επιχείρημα αυτής της άποψης, είναι τα βήματα εκσυγχρονισμού και προόδου που έχει επιτελέσει τα τελευταία χρόνια η Τουρκία, προεξάρχοντος ίσως του τελευταίου.

Και πράγματι, το θριαμβευτικό 58% που έλαβε η πλευρά που υποστήριζε τις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, είναι ένα σημαντικό δείγμα ωρίμανσης και εκδημοκρατισμού της τουρκικής κοινωνίας. Διότι, οι αλλαγές που θα προέλθουν από τις συγκεκριμένες συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, θα αποτελέσουν το μεγαλύτερο μέχρι στιγμής χτύπημα στο πανίσχυρο διττό κατεστημένο της χώρας –στρατιωτικό και δικαστικό-, το οποίο ουκ ολίγες φορές στη σύγχρονη ιστορία της, έχει καταλύσει κάθε έννοια δημοκρατίας και πλουραλισμού. Βέβαια, η τελική αποτελεσματικότητα των μεταρρυθμίσεων, αμφισβητείται ήδη έντονα από ειδικούς, και σε τελική ανάλυση, ομολογώ ότι δυσκολεύομαι να κατανοήσω το γεγονός ότι ο εκσυγχρονισμός μίας χώρας σαν την Τουρκία αποτελεί επιχείρημα –πόσο μάλλον ισχυρό- για την ένταξή της στην ΕΕ. Ακολουθώντας μία τέτοια λογική, ο κατάλογος των υπό ένταξη χωρών, θα έπρεπε πραγματικά να γιγαντωθεί, περιλαμβάνοντας και χώρες όπως η Ουκρανία και το Ισραήλ, μεταξύ πολλών άλλων.

Παράλληλα, ένας επιπλέον λόγος που συντελεί στο περί ένταξης σκεπτικό, είναι το γεγονός ότι η Τουρκία είναι πλέον μία ταχέως αναπτυσσόμενη οικονομία και γενικότερα μία χώρα με τεράστιες προοπτικές ανάπτυξης όσον αφορά το εμπόριο και την οικονομία της. Σε όλα αυτά, έρχονται να προστεθούν και τα καθαρά ελληνοκεντρικά επιχειρήματα, τα οποία αποτελούν την κλασσική επωδό όλων ανεξαιρέτως των κυβερνήσεων της χώρας κατά τα τελευταία χρόνια. Με την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ, εξασφαλίζουμε τα σύνορα και την γεωγραφική μας ακεραιότητα, μειώνουμε τις στρατιωτικές δαπάνες, και με λίγα λόγια, έχουμε το κεφάλι μας ήσυχο.

Από την άλλη πλευρά βέβαια, αν επιχειρήσει κανείς να αξιολογήσει την κατάσταση αντικειμενικά και από μία πιο ευρωπαϊκή οπτική γωνία, δεν μπορεί να παραγνωρίσει ορισμένα εξόφθαλμα στοιχεία. Στην περίπτωση που προχωρήσει η πλήρης ένταξη της χώρας στην ΕΕ, την επόμενη κιόλας ημέρα η ήπειρος θα πλημμυρίσει από ένα μεταναστευτικό κύμα πρωτοφανών - για τις τελευταίες δεκαετίες τουλάχιστον - διαστάσεων. Τα εκατομμύρια Τούρκων που βρίσκονται κάτω από το όριο φτώχιας θα αναζητήσουν την τύχη τους σε χώρες της ΕΕ, πολλές εκ των οποίων έχουν ήδη πολυπληθείς μουσουλμανικές κοινότητες –πχ Γερμανία, Γαλλία, αλλά και Αγγλία. Επιπρόσθετα, δεν ομιλούμε για την ένταξη μίας συμβατικής πληθυσμιακά χώρας, αλλά για έναν γίγαντα 70 εκατομμυρίων, ο οποίος θα γίνει αυτομάτως η μεγαλύτερη χώρα της ΕΕ με όλα τα συνεπαγόμενα –πχ περισσότερες έδρες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Πέραν τούτων, δεν είναι δυνατόν να λησμονιέται, το γεγονός ότι η Ευρώπη, αλλά και το project που λέγεται ΕΕ, οικοδομήθηκαν εκ θεμελίων στηριζόμενα σε δύο πυλώνες της ίδιας βαρύνουσας σημασίας –την οικονομία και τον πολιτισμό. Η οικονομική συνεργασία και η πολιτισμική εγγύτητα είναι η κόλλα που κρατά ενωμένο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα κι αν εκλείψει ένα από τα δύο, το οικοδόμημα θα καταρρεύσει. Σε καμία περίπτωση λοιπόν, δεν μπορεί να δίνεται υπερβολική προσοχή στο ένα –οικονομία- και να παραγκωνίζεται το άλλο –πολιτισμός.

Εδώ δεν χρειάζονται βαθυστόχαστες αναλύσεις. Απλά πράγματα. Η Τουρκία δεν υπήρξε και δεν πρόκειται να γίνει ποτέ, αυτό που εδώ και κάμποσους αιώνες, ονομάζεται «δυτική χώρα». Ιστορικά, πολιτισμικά, γεωγραφικά, θρησκευτικά, ήταν και θα είναι χώρα της Ανατολής.
Αυτό που αρχικά ονομάστηκε Δύση και ένα κομμάτι του εξελίχθηκε στην σημερινή ΕΕ, έχει βασικά θεμέλια τα οποία είναι απολύτως διακριτά με αυτά χωρών της Μέσης Ανατολής όπως η Τουρκία. Κι αυτό δεν είναι ούτε θετικό ούτε αρνητικό –είναι απλά η πραγματικότητα. Κι αυτήν την πραγματικότητα δεν υπάρχει πιο απλός και ταυτόχρονα πιο βέβαιος τρόπος για να την διαπιστώσει κανείς, από το να γίνει παρατηρητής της απλής καθημερινής ζωής σε αυτήν την χώρα.

Είναι γεγονός ότι πλέον, η πλειοψηφία των κρατών-μελών της ΕΕ, έχει αντιληφθεί ότι ουσιαστικά, η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας είναι ένας δρόμος, ο οποίος οδηγεί αναπόφευκτα σε αδιέξοδο. Πρώτα από όλους, ο Γαλλογερμανικός άξονας αναζητά λύσεις για το πώς θα μπορέσει να αποφευχθεί η έλευση σε αυτό το τέλμα. Μία πραγματιστική προσέγγιση στο ζήτημα, η οποία θα προσέφερε και λύση στο αδιέξοδο, θα ήταν η δημιουργία μίας ειδικής κατηγοριοποίησης χωρών, με τις οποίες η ΕΕ θα έχει προνομιακή σχέση σε μία γκάμα σημαντικών ζητημάτων και στις οποίες πρωταγωνιστικό ρόλο θα κατέχει η Τουρκία.

Μαζεύοντας τις σκέψεις μου, καταλήγω στο ότι ο ενστερνισμός της παγκοσμιοποίησης και της διεθνούς συνεργασίας των κρατών, σε καμία περίπτωση δεν συνεπάγονται επιλογές οι οποίες αντιβαίνουν στις θεμέλιες αξίες πάνω στις οποίες στήθηκε ένα τόσο μοναδικό και περίπλοκο οικοδόμημα όπως η ΕΕ. Λύσεις υπάρχουν. Αρκεί, οι Ευρωπαίοι ηγέτες να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων και να παρουσιάσουν την κατάσταση ως έχει κι όχι όπως τα διαφόρων ειδών συμφέροντα ορισμένων ομάδων θα ήθελαν να είναι. Αρκεί, να καταφέρουν να προσεγγίσουν έστω, αυτή τη μαγική ισορροπία ρεαλισμού και ιδεαλισμού με την οποία οι προκάτοχοί τους μετέτρεψαν το όραμα της ενωμένης Ευρώπης σε πραγματικότητα…