Τα διδάγματα της Σρεμπρένιτσα

Πριν από λίγες ημέρες, η διεθνής κοινή γνώμη παρακολούθησε «παγωμένη», το κυριολεκτικά ανατριχιαστικό θέαμα της μεγαλύτερης μαζικής ταφής στην ιστορία της ανθρωπότητας. Την Κυριακή 11 Ιουλίου, χιλιάδες κόσμου μαζεύτηκαν στην στοιχειωμένη πόλη της Σρεμπρένιτσα για να τιμήσουν τα 775 θύματα, των οποίων τα οστά ανακαλύφθηκαν πρόσφατα σε κοντινή περιοχή. Τα συγκεκριμένα θύματα αποτελούν μικρό μέρος μονάχα των περίπου 8.000 αθώων ανδρών και αγοριών, κατοίκων της πόλης, που αφανίστηκαν μέσα σε δέκα ημέρες από τον προελαύνοντα και συνάμα αφιονισμένο σερβοβοσνιακό στρατό.

Τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στην μικρή αυτήν πόλη της Βοσνίας το δεκαήμερο 11-20 Ιουλίου 1995 -εν μέσω του γιουγκοσλάβικου εμφυλίου πολέμου- έχουν επισήμως αναγνωριστεί ως γενοκτονία. Οι βασικοί εμπνευστές και εκτελεστές της –πλην ενός, του τότε νο2 των σερβοβόσνιων, Ράτκο Μλάντιτς- έχουν καταδικαστεί. Το Σερβικό κράτος πρόσφατα, σε μία ομολογουμένως πρωτοφανή κίνηση θάρρους, ζήτησε επισήμως συγγνώμη για τα γεγονότα –για την σφαγή της Σρεμπρένιτσα. Φευ –η μνήμη και ο πόνος δεν ξεριζώνονται έτσι απλά. Και βλέποντας –έστω κι από το παγερό μέσο που λέγεται τηλεόραση- αυτόν τον συσσωρευμένο πόνο να ξεχειλίζει το απόγευμα της Κυριακής, τα ανακλαστικά και τα αισθήματα ήταν σχεδόν πρωτόγνωρα. Ανατριχίλα. Απόγνωση. Σιωπή.

Το γεγονός ότι η σφαγή της Σρεμπρένιτσα αποτελεί ένα από τα ειδεχθέστερα εγκλήματα πολέμου του 20^ου αιώνα, παράλληλα με το ότι έγινε μόλις 15 χρόνια πριν, καταδεικνύουν ότι δεν είναι ένα ιστορικό συμβάν που δύναται να αφεθεί στην παγκόσμια ανθρώπινη λήθη. Ανήκει σε μία μικρή κατηγορία ιστορικών γεγονότων, από τα οποία η ανθρωπότητα, εάν δεν εξάγει θεμελιώδη διδάγματα, είναι καταδικασμένη να τα ξαναζήσει με ακόμα πιο βίαιο και τραγικό τρόπο.

Ίσως το βασικότερο δίδαγμα που μπορεί να εξαχθεί από την σφαγή, προέρχεται από το σημαντικότερο αίτιο τόσο της ίδιας όσο και του γιουγκοσλάβικου εμφυλίου εν γένει. Εθνικισμός. Πρωτόγονος, φανατισμένος, μεσαιωνικός και στην περίπτωσή μας αμφίπλευρος, εθνικισμός. Μία μάστιγα η οποία κάνει αδελφό να θέλει να σκοτώσει αδελφό. Ένα κοινωνικό φαινόμενο, το οποίο, παρ’όλο που είναι υπεύθυνο για τις μεγαλύτερες φρικαλεότητες του ανθρωπίνου γένους, οι ίδιες οι κοινωνίες που τόσες φορές έχουν υπάρξει θύματά του, τείνουν μονίμως να το υποτιμούν. Μέσα στην ζεστασιά της ασφάλειας των σύγχρονων δημοκρατικών πολιτευμάτων, λησμονούν ότι το «αβγό του φιδιού» μονίμως ξεπηδά μέσα από την υπερεκτιμημένη δημοκρατία. Τα σύγχρονα κράτη του 21^ου αιώνα, δεν πρέπει ποτέ ξανά να πέσουν στην παγίδα του. Το χρωστούν στα μυριάδες ανά τους αιώνες θύματά του.

Παράλληλα, ένα ακόμα δίδαγμα από τα γεγονότα της Σρεμπρένιτσα, προέρχεται από την τραγικότητα του ρόλου που διαδραμάτισαν οι στρατιωτικές δυνάμεις του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) που βρίσκονταν τότε στην περιοχή. Οι περίφημοι «κυανόκρανοι» και η ηγεσία τους, όχι μόνον δεν κατόρθωσαν να αποτρέψουν την σφαγή, αλλά οι παραλήψεις και οι αστοχίες τους υπήρξαν τόσο ολέθριες, που οδήγησαν ακόμα και τον νυν γραμματέα του ΟΗΕ, κ. Μπαν Κι-Μουν να εξομολογηθεί ότι ο Οργανισμός θα κουβαλάει για πάντα, ασήκωτο το φορτίο των ενοχών για τα τότε συμβάντα. Τα κράτη ολόκληρης της υφηλίου, οφείλουν να κοπιάζουν προς την κατεύθυνση μίας όλο και πιο διευρυμένης συνεργασίας για την εξασφάλιση της παγκόσμιας ειρήνης. Και η κορωνίδα αυτής της συνεργασίας, ο ΟΗΕ, οφείλει να παρουσιάζεται εκσυγχρονισμένος, με αυξημένες αρμοδιότητες και σε κάθε περίπτωση, να δύναται να αντιμετωπίσει τα διεθνή γεγονότα με σύγχρονο «οπλοστάσιο» και οπτική, κι όχι με αυτές που χρησιμοποιούσε την δεκαετία της γέννησής του.

Ο γιουγκοσλάβικος εμφύλιος, εμπεριείχε κατά την μακρά του διάρκεια και πολλά άλλα συμβάντα φρίκης, για τα οποία πέρα από κάθε αμφιβολία είχαν ευθύνη όλες οι εμπλεκόμενες πλευρές. Άλλωστε, σε έναν εμφύλιο σπαραγμό, δεν γίνεται διαφορετικά. Απλά, η σφαγή της Σρεμπρένιτσα, στέκει στην κορυφογραμμή όλης αυτής της μαύρης περιόδου, σαν φάρος. Φάρος, που θυμίζει σε τι όρια εξαθλίωσης είναι ικανή να φθάσει η ανθρώπινη φύση. Φάρος, που προειδοποιεί για τις τραγικές συνέπειες του εθνικού φανατισμού και του κοινωνικού εφησυχασμού. Είθε, να μην τον χάσουμε ποτέ από το οπτικό μας πεδίο…